Nga Sokol NEÇAJ – Amerikë
Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, Ukraina ishte shteti i tretëmë i madh i armëve bërthamore në botë. Rusia ishte në panik se Ukraina nuk do t’i kthente armët bërthamore Rusisë. Perëndimi – i udhëhequr nga SHBA – ishte i shqetësuar për faktin se Ukrainaishte një shtet me armë bërthamore jashtë regjimeve të kontrollittë armwve bërthamore.
Në atë kohë, Ukraina kishte rreth 1,900 mbushjestrategjike, 176 raketa balistike ndërkontinentale, 44 luftanijebombardues strategjikë të armatosur me raketa dhe 2,600 armëtaktike bërthamore.
Pas negociatave të gjata, Ukraina së bashku me SHBA-në, Rusinë dhe Britaninë nënshkruan Memorandumin e Budapestit, icili në këmbim të heqjes dorë nga armët e Ukrainës, premtoi se asnjë shtet nuk do të përdorte forcë ose kërcënime kundërUkrainës dhe të gjithë do të respektonin sovranitetin dhe kufijtëe saj ekzistues. Në marrëveshja merrej zotim gjithashtu se, nësedo të ndodhte agresion, nënshkruesit do të kërkonin veprime tëmenjëhershme nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuarapër të ndihmuar Ukrainën.
Aneksimi i Krimesë nga Rusia në 2014 ishte një shkelje e qartë e Marrëveshjes së Budapestit dhe testi i parë i garancive tësaj të sigurisë ndaj Ukrainës. Pavarësisht se ishte nënshkruese e marrëveshjes, Moska nuk bëri asnjë konsultim dhe vuri vetonndaj një rezolute kundër aneksimit në Këshillin e Sigurimit tëKombeve të Bashkuara. SHBA vendosi disa sanksione me pakefekt ndaj Rusisë, por Evropa vazhdoi të bënte biznes me të.
Pavarësisht garancive të memorandumit të Budapestit, askush nuk e ndaloi agresionin e Putinit. Ai arriti kontrollin e Krimesë. Perëndimi luajti teatër kundrejt një shkelje flagrante jovetëm të të drejtës nderkombetare, por edhe të një marrëveshjeme garanci specifike të dhëna nga fuqitë më të medhandërkombëtare.
Sot, ukrainasit e dinë se kanë bërë gabim me de-nuklearizimin dhe besojnë se posedimi i armëve bërthamore do ta kishte penguar pushtimin e Putinit. Ukraina tani e sheh qartënjë fakt historik: një shtet me armë bërthamore nuk ështëpërballur kurrë me një pushtim të plotë nga një fuqi e huaj, pavarësisht nga veprimet e veta.
Fatkeqësisht arsenali bërthamor do të kishte qenëdomosdoshmëri për Ukrainën për të ruajtur paqen. Posedimi iarmëve bërthamore do të garantonte që rusët, të cilët kanë njëhistori marrëdhëniesh të këqija me Ukrainën, të mos merrninveprime për ta ripushtuar atë.
Ukraina zgjodhi t’i besonte marrëveshjeve dhe garancivenderkombetare të fuqive të medha; por tani e kupton në mënyrëtragjike mësimin nga heqja dorë nga armët e veta: garancitë e sigurisë dhe premtimet për integritetin territorial janë tëpakuptimta. Mësimi është i zymtë: kombet që sakrifikojnëmbrojtjen e tyre bërthamore në këmbim të premtimeve tëvullnetit të mirë, shpesh nënshkruajnë denimin e tyre me vdekje.
Përvoja e Ukrainës, tregon se vendet që hiqin dorë ngaefekti parandalues i posedimit të armëve bërthamore mund tëpërballën me rrezikun e shkatërrimit të tyre.
