Tregim
Tani që e mendoj, them se në atë kohë vëllezër e motra që jetonin në qytete të ndryshme të vendit duhet të kenë pasur ndonjë si program këmbimi për fëmijët. Të paktën kështu ndodhte me ata që kisha unë rrotull. Në vend që të zdërhalleshim në shtëpi, sa herë vinin pushimet na dërgonin nëpër teze dhe halla, daja e xhaxhallarë. Duhet të ketë qënë ide e shkëlqyer sepse na mbante lidhur me kushërinjtë e parë.
Për sa kohë jetonim në Tiranë shtëpia jonë ishte nga pikat më të prarapëlqyera të pushimeve për fëmijët e fisit që jetonin jashtë saj. Jo vetëm se vizitonin kryeqytetin, por edhe se ne kishim hapësirë të bollshme dhe oborr të madh. Ne kishim më shumë vend se sa kushërinjtë tanë që jetonin në apartamente në Tiranë, prandaj fëmijë e të rritur, pleq e të rinj, vinin gjithë qef te ne.
Vizitorët u rralluan pak kur na shpërngulën në Korçë. Udhëtimet për në Tiranë nga Fieri dhe Shkodra, ku i kishim të afërmit, kishin qënë të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë, pa i kaluar të njëqind kilometrat në çdo drejtim. Ndërsa Korça ishte në një largësi marramendëse prej 167 kilometrash nga kryeqyteti dhe donte të paktën një ditë të plotë udhëtimi, duke ndërruar trena e autobuzë dhe duke pritur nëpër stacione të ndërmjetme. Merrte aq shumë kohë sa që njerëzit parapëlqenin t’i shmangeshin, kishin apo s’kishin punë të tjera. Po t’i shtoje kësaj edhe faktin që im atë në atë kohë nuk shihej si shumë i sigurt politikisht e kuptoje se hezitimi shtohej dhe programi i shkëmbimit me familjen tonë nuk vazhdonte të ishte aq popullor sa më parë.
Por që të dy prindërit e mij mesa duket ngulnin këmbë ta vazhdoni shkëmbimin. Në atë kohë kandidati më i mundshëm për ta mbartur mbi supe misionin isha unë. Vëllai i madh kishte hyrë në adoleshencën e vonë dhe kokën ia zinin përparësi që nuk përputheshin me praktikat e ruajtjes së lidhjeve me hallat dhe tezet. Ndërsa i vogli ishte ende i mitur. Trembëdhjetë vjeçar unë duhet të kem qënë më se i përshtatshëm për ta vazhduar traditën. Për më tepër – dhe këtë nuk kam se si të mos e pranoj – edhe mua më pëlqente.
Jo se ishte hera e parë që udhëtoja për në një qytet tjetër (e kisha shijuar këtë kënaqësi edhe më parë), por udhëtimi në Fier në verën e vitti 1973 doli të ishte tepër i rëndësishëm dhe me ndikim në formimin tim. Ishte si një gur kilometrik në udhëtimin e gjatë të jetës, si një lloj pagëzimi. Për të qënë më i saktë, nuk ishte i gjithë udhëtimi. Ishte vetëm rruga e kthimit nga Fieri për në Korçë.
E, ndërsa nuk ruaj në kujtesë asnjë hollësi për mënyrën se si shkova nga Korça në Fier – me siguri që do të më ketë përcjellë për atje im atë, si zakonisht), mbaj mend që vera atje ishte shumë e mërzitshme. Rrija në familjen e hallës sime Katerina, një shtëpi e bollshme njëkatëshe me një oborr gjithë pemë (kryesisht hurma) rrethaur nga një mur guri.
Ajo verë ishte jashtëzakonisht e nxehtë dhe unë e kaloja ditën duke u përpjekur të mësoja si të ngisja biçikletën. Ushtrohesha te rruga para shtëpisë me biçikletën e djalit të vogël të Hallës, Ardit. Ishte një mision jo i lehtë, po të kihet parasysh që rruga ishte e shtruar me zhavor, gjithë gropa e kanale, ndërsa unë përplasesha e rrëzohesha shpesh, duke gërvishtur e shtrembëruar biçikletën. Për t’i dhënë hakun, Ardit nuk i bënte shumë përshtypje dëmtimi i biçikletës dhe më nxiste të vazhdoja përpjekjet. Si duket për të kishte rëndësi që unë përpiqesha vetë dhe mos kërkoja t’i ngjitesha pas atij. Ai më kishte prmetuar se po ta mësoja do të më merrte me vete në një udhëtim me biçikletë për në plazhin e Semanit, premtim që pati efekt të jashtëzakonshëm nxitësi në atë vertë të nxehtë ku unë isha gati të jepja gjithçka për të shkuar në ndonjë vend me ujë.
Meqë ra fjala e vendeve me ujë, shtëpia e Hallës ngrihej jo më larg se 100 metra nga lumi i Gjanicës. Sipas tregimeve të babait dhe kushërinjve të mij, deri disa vjet përpara Gjanica kishte qënë lumë i zakonshëm, domethënë me ujë të pastër, ku mund të laheshe si kudo gjetkë. Por jo atë verë. Aty rrotull ishte ndërtuar një rafineri nafte dhe gjithë mbeturintat e saj derdheshin në lumin që kalonte përmes qytetit. Vështirë se gjeje gjë më të ndohtur. Në ato ujëra të errëta, të turbullta, të vajshme që rridhnin rëndshëm duke lëshuar një kutërbim të pështirë industrial nuk jetonte asnjë gjallesë. Të notoje atje ishte si ti thoshe vdekjes ‘erdha’.
Oh, se këtë nuk më falet ta harroj – aty rrotull mund të gjeje edhe një tjetër vend të rëndësishëm me ujë. Shtëpia e Hallës kishte një verandë të madhe në qoshe të të cilës kishin nxjerrë një vaskë të vjetër. Nuk e kam idenë se ku mund të kishte qënë fillimisht ajo vaskë. Ndoshta në ndonjë banjë që nuk ekzistonte më, sepse ajo e tanishmja ishte tepër e vogël për ta nxënë. Kur Ardi ishte i ngeshëm ne e mbushnim atë me ujë dhe zhyteshim me rradhë. Natyrisht, e quanim pishinë, jo vaskë.
Fëmijët e hallës Katerina ishin më të moshuar se unë. Më i afërti me mua ishte Ardi, pesë vjet më i madh. Të them të drejtën, ishte i këndshëm, gjithë humor dhe i dashur. Mbi të gjitha më jepte mësime me vlerë për jetën. Për shembull, më porosiste të mos haja hudhra se përndryshe të tjerët do ta kishin më të lehtë ta kuptonim kur pirdhnja. Ardi ishte partizan i flaktë dhe veprimtar aktiv i lirisë së pordhës, dhe unë iu bashkova kauzës së tij plot krenari. Në verën e vitit 1973 kur të gjitha dritaret e shtëpisë rrinin hapur dhe ajri qarkullonte bollshëm në të katër anët liria e pordhës nuk kishte shumë kundërshtarë. Ardi dhe unë ishim në gjendje të identifikonim pordhët e Xhaxhi Zoit, burrit të hallës. Ai hante hudhra si i tërbuar. Por kjo s’bënte gjë tjetër veçse provonte vlerat e strategjisë së Ardit dhe më bindte mua se veprimtaria jonë sekrete ishte e suksesshme.
Po përpiqem fort të kujtoj se me çfarë tjetër mund ta vrisje mërzinë atë verë të nxehtë dhe të djersitur në Fier, po më duket pamundur. Oh, siç e përmenda edhe më lart, rrotull shtëpisë ishte një kopësht i mbushur me hurma, vetëm me hurma. Në gusht frutat e hurmës janë të gjitha të gjelbra dhe të pangrënshme. Unë i shihja me inat. Vrisja mendjen se ç’dreqin duheshin hurmat kur nuk i haje dot atëherë kur të haeshin. Vite më vonë mora vesh se Xhaxhi Zoi i përdorte për të bërë raki, e dhënë kjo që më ndihmoi të kuptoja përse ishte vazhdimisht në kokërr të qefit.
Me një fjalë, atë verë të nxehtë e të djersitur në Fier mua më kishte ardhur shpirti në majë të hundës nga mërzia. Parë me syrin e sotëm, mendoj që edhe Halla me njerëzit e tjerë të familjes atje nuk duhet të kenë qënë edhe aq të drithëruar nga prania time aty rrotull. Nuk mbaj mend të bëja gjë tjetër veçse të zdërhallesha gjithë ditën dhe të haja si derr. Nuk mbaj mend as të kem qënë ndonjë fëmijë i lezetshëm apo interesant. Shtojini këtyre edhe faktin që njerëzit nga ana e babait tim nuk janë edhe aq emocionalë, ose si i thonë ndryshe, të dashur dhe do ta merrni me mend situatën.
Prandaj nuk u befasova kur ata arritën në përfundimin se kishte ardhur koha që unë t’ia mbathja për në shtëpi, në Korçë. Ka mundësi që t’i kenë kërkuar t’im eti të vinte të më merrte dhe ai duhet të ketë qënë i zënë me punë – ose ka menduar që unë e meritoja t’i gëzohesha edhe ca kohë verës në Fier. Them ka mundësi, pasi nuk e them dot me bindje sepse në atë kohë lidhjet telefonike nuk ishin edhe aq të lehta. As ne dhe as halla nuk kishim telefona në shtëpi. Nuk e kam idenë si lidheshin me njëri-tjetrin, nëse lidheshin. Por një gjë nuk mund të mohoej, që durimi i kushërinjve të mij i kishte arritur caqet e fundit, aq sa vendosën të më nisnin mua, një djalkë jo më shumë se trembëdhjetë vjeç, vetëm, në një udhëtim për në Korçë.
Po ta mendosh hollë hollë, udhëtimi nuk ishte shumë i lehtë për t’u bërë i vetëm në atë moshë, veçanërisht kur nuk shquhesh si fëmijë i shkathët. Fillimisht do më duhej të merrja trenin nga Fieri në Rrogozhinë, që në atë kohë shërbente si pikëlidhje hekurudhore. Që aty, duhet të ndërroja tren dhe të udhëtoja për në Librazhd. Në atë kohë Librazhdi ishte stacioni i fundit hekurudhor në anën jug-lindore të Shqipërisë. Prej atje duhet të merrja autobuz për në Korçë.
Detyrën e posaçme për të më bindur ta pranoja këtë aventurë e kishte marrë përsipër Ardi. Ai më pyeti nëse isha aq i zoti sa ta bëja udhëtimin vetë. Natyrisht që i thashë po. Së pari nuk doja të dukesha si humbameno dhe, së dyti, vërtet ma hante mendja se e bëja. Pak a shumë. ‘Je i sigurt?’, më pyeti. Natyrisht që isha i sigurt. Kur je trembëdhjetë vjeç dhe dikush të pyet ‘a je i sigurt?’ ti gjithmonë je, edhe po të mos jesh. Kisha vetëm një pyetje – dhe tani që e mendoj ishte pyetje me mend: ‘Si do ta gjejmë biletën e autobuzit nga Librazhdi në Korçë?’
Trembëdhjetë vjeç isha, ngathaluq dhe i mërzitshëm mund të kem qënë, por jo budalla. Për këtë jam i sigurt…Pak a shumë. Kisha bërë aq udhëtime me trena dhe autobuza sa ta dija që nuk ishte aspak e lehtë të gjeje bileta autobuzi. Siç kam pasur rastin ta konstatoj më vonë, shefat e transportit të pasagjerëve në atë kohë bënin ç’ishte e mundur të planifikonin as më shumë dhe as më pak një autobuz mangut për numrin e pasagjerëve që udhëtonin në një ditë të caktuar. Se përse e bënin këtë nuk arrija ta kuptoja, të paktën deri disa vite më vonë kur mësova se ky ishte thelbi i planifikimi shtetëror në komunizëm. Kërkesa duhet të jetë gjithmonë më e madhe se sa oferta. Duhet të luftoje fort për ta siguruar atë që doje, përndryshe kur e merrje nuk ndjenje asnjë lloj kënaqësie. Kënaqësia te gjërat e vogla ishte një nga sekretet që e mbante në këmbë sistemin.
U duk qartë se Ardi ishte i përgatitur për pyetjen, pasi u përgjegj menjëherë dhe shumë i sigurt : ‘S’ka problem fare! Është një Njeriu Ynë në Librazhd që punon në agjencinë e biletave. Një telefonatë dhe e mbaron ai atë punë.’
Njeriu Ynë në Librazhd? Po ky nga doli? S’e kisha dëgjuar ndonjëherë që të kishim njeri në Librazhd. Nuk ma mbajti të pyesja kush ishte, nga frika se mos dukesha kokëtrashë dhe i paditur. Sidoqoftë, Ardi e kishte edhe përgjigjen për pyetjen që unë nuk guxova ta bëja. Ishte një i njohur i Xhaxhi Zoit, të cilin do ta telefononin dhe t’i kërkonin të më ruante një biletë autobuzi që ta kishte gati sa të arrija atje. Sikur ma mbushi mendjen.
Sistemi hekurudhor në atë kohë ishte ndoshta siç është edhe tani, sa i thjeshtë e primitiv, aq edhe i ndërlikuar dhe pa kuptim. Duket si thënie kontradiktore, por nuk është. Ishte i thjeshtë sepse kishte vetëm një linjë shinash. Që do të thotë se vetëm një tren mund të ecte në një drejtim. Dy trena nuk mund të shkëmbeheshin në mes të rrugës. Po qe se dy trena do të vinin në drejtime të kundërt do përplaseshin. Por nuk përplaseshin, sepse edhe në atë kohë gjeje njerëz me dy para tru në kokë që nuk i linin të përplaseshin. Zgjidhja ishte gjetur që njëri nga trenat do rrinte të priste në stacion deri sa të vinte tjetri. Pra shkëmbeheshin nëpër stacione. Sa për stacione, të tillë kishte me shumicë, në çdo qytet, në çdo qytezë, në çdo fshat, gati në çdo pesë kilometra. Dikush do të dalë e të thotë që kjo e ngadalsonte lëvizjen e trenave. Natyrisht. Po kujt i prishte punë kjo? E vetmja gjë për të cilën nuk e vret njeri mendjen në komunizëm është koha. Sistemi mendohej që do të ishte i përjetshëm, prandaj nuk kishte arsye për nxitim.
Qendra e sistemit hekurudhor ishte natyrisht vetë qendra e gjithësisë, Tirana. Prej aty trenat shpërndaheshin në tre drejtime, në Veri, në Jugë dhe në Lindje. Për ta realizuar këtë ishte gjetur si zgjidhje më e logjikshme që të gjithë trenat fillimisht të lëviznin drejt Perëndimit. Pasi niseshin nga Tirana, trenat merrnin për në Perëndim. Pastaj, 20 km (ose dy stacione) larg Tiranës, në Vorë, ishte degëzimi i parë, trenat që shkonin drejt Veriut. Të tjerët vazhdonin drejt Durrësit, ku mbërrinin dhe ktheheshin pas, por jo drejt Tiranës, sepse ky do të ishte budallallëk aq i madh saqë edhe në komunizëm vështirë të kapërdihej. Ato zhvendoseshin paksa në Jugë-Lindje derisa arrinin në një tjetër pikë lidhjeje (ose shpërndarjeje) që quhet Rrogozhinë. Pikërisht këtu, në një vend pa pikë rëndësie për gjë tjetër, trenat ndaheshin në dy drejtime – ata që shkonin drejt Jugut, deri në Fier, dhe ata që shkonin drejt Lindjes, deri në Librazhd – Terminali Lindor. Që aty udhëtarët duhet të kapnin autobuzët për të shkuar në Korçë. Në vitin 1973 ishte duke u përfunduar edhe një segment tjetër hekurudhor i kësaj linje, ai që lidhte Librazhdin me qytetin minator të Përrenjasit. Por në verën e famshme të atij viti ai nuk ishte përuruar ende.
Ja kjo ishte pjesa e ndërlikuar e atij sistemi të thjeshtë hekurudhor. Por e keqja nuk qëndronte te ndërlikimi. E keqja ishte që ky sistem ishte i lodhshëm dhe i mërzitshëm. Nga Tirana në Korçë, një rrugë automobilistike që shkonte deri në 167 kilometra, po të udhëtoje me me tren dhe autobuz të duheshin të paktën nja njëmbëdhjetë orë. Njëmbëdhjetë orë po të ishe me fat dhe po të shkonte gjithçka sipas orarit.
Kur udhëtoje nga Tirana në Korçë të duheshin dy bileta – një biletë treni Tiranë – Librazhd dhe një biletë autobuzi Librazhd – Korçë. Bileta treni kishte plot sepse treni mbante plot, me të ngjeshur. Problemi ishte te biletat e autobuzit. Duhet thënë se njerëzve iu jepej një mundësi, ndonëse e kufizuar, që të blinin bileta autobuzi Librazhd – Korçë që në Tiranë dhe disa ditë përpara. Pjesa tjetër e biletave vihej në shitje të lirë në Librazhd dhe i lihej në dorë përleshjes. Këtë punën e përleshjes do ta shpjegoj më vonë.
Po të udhëtoje nga Fieri në Tiranë nuk kishe nevojë për biletë autobuzi, pasi e gjithë rruga bëhej me tren. Ndërsa po të doje të shkoje nga Fieri në Korçë, atëherë duhet të kapje trenin e parë, të zbrisje në Rrogozhinë, të prisje trenin që vinte nga Tirana për në Librazhd, ta kapje atë dhe të udhëtoje deri në Librazhd. Atje duhet të përlesheshe për të prerë biletë. Ju betohem që do ta shpjegoj më vonë këtë punën e forcës.
Unë i druhesha përleshjeve dhe përdorimit të forcës. Isha vetëm trembëdhjetë vjeç, ngathaluq, dembel dhe e dija që s’kisha mundësi të fitoja nëse bëhej fjalë për forcë. Prandaj nuk ndihesha i sigurt. Kur u përmend Njeriu Ynë në Librazhd u ndjeva disi më i qetë dhe ia mbusha përfundimisht mendjen vetes se do të isha në gjendje ta bëja vetë rrugën për në shtëpi.
Të gjithë ishin të kënaqur me zgjidhjen. Unë ndihesha i kënaqur që po shkoja në shtëpi. Ata ishin të kënaqur që unë po shkoja në shtëpi. Shumë, shumë të kënaqur.
Ditën e nisjes Ardi mori përsipër të më përcillte për në stacionin e trenit. Para se të hipja në tren ai më lëshoi në dorë një shalqi të madh që t’ia çoja si dhuratë nga Fieri prindërve të mij. Unë hapa sytë. Ishte nga ato shalqinjtë gjigandë të Myzeqesë – nja 9 a 10 kile.
– Po ky ç’është? – pyeta.
– Shalqi, – tha Ardi.
Unë qesha.
– Andej nga Korça ne i themi imonik.
– Imonik kur të arrish në Korçë, – tha ai. – Këtu në Fier është shalqi.
A e mbaja dot? Pa problem fare. Hej, isha 13 vjeç. Veç kësaj, shalqirin do ta mbante më të shumtën e kohës treni ose autobuzi.
Sot shalqiri do dukej si dhuratë shumë e çuditshme. Nuk di të them si gjykohej me logjikën e atyre viteve. Në atë kohë të vitit edhe në Korçë gjeje shalqij sa të doje dhe nuk ishin të shtrenjtë. Nuk di përse, por atë ditë nuk e vrava mendjen fare dhe nuk më vajti mendja ta refuzoja. Përkundrazi, e pranova gjithë mirënjohje në emër të familjes.
Ja pra, kështu u nisa me trenin e parë nga Fieri, i rehatuar në një ndënjëse pranë dritares dhe me shalqirin e siguruar pranë çantës së rrobave poshtë këmbëve, teksa nga jashtë vinte një fllad i freskët mëngjesor. Dielli nuk kishte lindur ende dhe unë mezi e dallova fytyrën e lumtur të kushëririt tim Ardi që buzëqeshte vesh më vesh nga platforma. Atë ditë nuk e kuptoja përse dukej aq i lumtur. Tani po.
Fierin nga Rrogozhina e ndajnë nja 40 kilometra hekurudhë. Po të ishe me fat, treni e bënte atë rrugë për tre orë. Në ditët e zakonshme duheshin katër. Në ditë të këqija mund t’i jepje kohë sa të deshe. Atë ditë udhëtimi ishte krejt i zakonshëm.
Mos po i ekzagjeroj gjërat, apo më ka lënë kujtesa? Jo, jo, asnjëra nga këto. Ja, t’ua shpjegoj unë se si mund t’i duhen trenit katër orë për të bërë 40 kilometra dhe kjo të shihet si shpejtësi normale.
U nisëm nga Fieri dhe treni filloi të merrte vrull. Nuk e di për çfarë shpejtësie bëhej fjalë, pasi nuk kisha asnjë mënyrë që ta masja. Sidoqoftë, mua më dukej goxha shpejt. Ishte qef. Por nuk zgjati shumë, sepse krejt papritur treni ndaloi m’u në mes të fushës. Hodha sytë rreth e rrotull dhe nuk dallova asgjë – thjesht rrafsh i sheshtë, një fushë e madhe e mbuluar me një bimësi të verdhë, të djegur nga dielli, mbeturinë e ndonjë drithi të korrur ditë më parë. Tutje në horizont shquheshin kodrat e përvijuara nga ndriçimi i bardhë i diellit që edhe për pak e do të lindte.
Për sa më kapte syri nuk dallohej gjë tjetër. Po të mos ma pengonin pamjen vagonat e trenit dhe të shihja mbrapa, mesiguri do të kisha qënë në gjendje të dalloja qytetin e Fierit, të cilin sapo e kishim lënë pas. S’besoj t’i kishim bërë pesë kilometra.
Edhe pasagjerët e tjerë në atë tren do të kenë qënë duke vrarë mendjen se përse ndaloi treni, duke i mëshuar më tepër teorisë së ndonjë difekti teknik – gjë që, në fakt, ndodhte shumë shpesh dhe nuk çudiste asnjeri. Pra të gjithë mendonim se problemi duhet të ishte diku përpara, te kreu i trenit. Por nuk ishte përpara.
Problemi, ose shkaku (sepse siç u mor vesh më vonë nuk ishte fare problem) vinte nga anash. Shumë shpejt isha në gjendje ta dalloja. Një pikë e errët sa vinte e zmadhohej, tutje në horizont. Sa më shumë kohë kalonte, aq më e madhe bëhej, deri sa, i ndihmuar edhe nga drita e ditës që po shpalosej thuajse plotësisht, unë munda ta dalloja se ishte një gomar. Një gomar me një njeri përsipër.
Një burrë mbi gomar. Ky është simboli i anëve tona. Burra të ulur anash mbi gomerë, është ndoshta shfaqja përmbledhëse e mospërfilljes ndaj elementëve të kohës dhe hapësirës që mund të ketë një shoqëri. Ti do të lëvizësh nga pika A në pikën B dhe nga të gjithë mjetet e transportit që njerëzimi ka në dispozicion në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë zgjedh gomarin. Gomari ecën më ngadalë se njeriu me hap të zakonshëm. Po kush pyet? E ngarkon gomarin me gjithçka mundesh apo nuk do që ta mbash vetë në kurriz, hipën mbi samar dhe ulesh anash, domethënë me të dy këmbët në të njëjtën anë të gomarit. Pastaj e lëshon gomarin të ecë në qef të vet. As që vret mendjen se koha fluturon. As që e vret mendjen se mund të ketë edhe kuaj, biçikleta, makina, autobuzë, aeroplanë, madje edhe raketa hapësinore që vërtiten në të katër anët rreth teje. Për ty koha koha ka ngrirë. Nëse do të kërkohej një shpjegim i vetëm se përse Ballkani është rajoni më i varfër i Europës, unë do të propozoja gomarin. Nuk është mjet transporti, nuk është mënyrë lëvizjeje. Është mënyra si i shohim gjërat. Eshtë mendësi.
Ta prêt mendja që në atë kohë unë s’kisha asnjë mundësi t’i mendoja të gjitha këto dhe të arrija në përfundime të tilla. Nuk më kujtohet çfarë kam menduar atë ditë teksa shihja atë burrin mbi gomar që i afrohej trenit duke u zmadhuar e zmadhuar çdo çast e më shumë. Ndoshta duhet të më jetë dukur disi e padrejtë që gjithë ata njerëz në tren të qenë të detyruar të prisnin mbërritjen e gomarit me atë burrin dhe fillimin e bisedimeve me makinistin e trenit. U zgjata jashtë dritares për të parë ç’bëhej. Mesa dukej, njeriu me gomar kishte sjellë shalqinj, nja pesë apo gjashtë copë. Kishte sjellë edhe diçka tjetër brenda një thesi të madh që unë s’kisha asnë mundësi ta mësoja çfarë ishte e që më ka mbetur e panjohur në kokë edhe sot e kësaj dite. Biseda nuk zgjati. Makinisti i dha dorën atij burrit, ky iu kthye dhe i hipi gomarit anash dhe pa e prishur fare terezinë u nis drejt shtëpisë së tij. Treni filloi të lëvizë. Hodha vështrimin përreth dhe vura re se asnjeri në vagon nuk çfaqi ndonjë shenjë të dukshme pakënaqsie apo nervozizmi. Dukeshin thjesht të gëzuar që treni po lëvizte.
M’u kujtua im atë që më mësonte si të isha i duruar. Në një nga ato udhëtimet tona para një viti po prisnim një tren të vonuar, teksa unë fillova të nervozohem dhe të pyes për orën çdo tre minuta. Im atë pati kohë të më tregonte nja dy histori të gjata në lidhje me kohën për të më bindur se durimi është virtyt. Them se ka pasur të drejtë. Megjithatë, po ta shohësh hollë hollë, mendësia e gomarit dhe pajtimi i heshtur i njerëzve në vagon nuk kishin asnjë lidhje me durimin. Ato kishin më tepër të bënin me nënshtrimin dhe me parjen e kohës si diçka pa vlerë. Çka ishte lënë pas ishte e njëjtë me atë që ndodhej në të tashmen dhe po ashtu e njëjtë me gjithçka që vinte në të ardhmen. Njerëzit ishin të bindur se nuk po ndodhte dhe s’kishte ndërmend të ndodhte asgjë. Njeriu jetonte vetëm një çast të vetëm, të gjatë sa jeta, pa asnjë ndryshim midis të kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes, pa asnjë dallim midis viteve, muajve, ditëve, apo sekondave. Nuk kishte ngut për të shkuar diku. Gjithçka ishte e ngrirë nën nxehtësinë e diellit të verës.
Ja pra se si ishte e mundur që treni t’i bënte 40 kilometra në katër orë. Ose edhe më shumë. Ne u nisëm nga ajo ndalesa në mes të fushës për t’u ndalur përsëri në Libofshë, pesë kilometra më tutje. Pastaj u ndalëm në një vend tjetër, edhe në një tjetër, edhe në një tjetër.
Kur mbërritëm në Rrogozhinë dielli ishte ngritur lart, shumë lart në qiell dhe ajri ishte kthyer nga i nxehtë në shumë i nxehtë. Dola vrap nga treni. Nuk kishte ndonjë stacion treni në kuptimin e mirëfilltë të fjalës. Vetëm një si platformë e shkurtër dhe një ndërtesë e vogël një-dhomëshe e lyer me gëlqere të bardhë, prapa të cilës shtrihej një fushë e mbuluar me bar të djegur nga dielli. Kishte shumë pak pemë, hijet e të cilave ishin zënë me kohë nga vendas që shisnin fruta. Për fat ishte një çezëm ku, pasi mbajta pak rradhë, pata rast të lag buzët. M’u desh të ecja një copë udhë derisa gjeta një vend ku mund të urinoja. Jo ngaqë banjat ishin larg, por ngaqë nuk kishte fare banjë. Me çantën e rrobave në një dorë dhe shalqirin në tjetrën eca deri sa gjeta ca shkurre ku bëra atë që kisha për të bërë.
Ecja dhe e mbaja kokën pas nga frika se mos vinte treni nga Tirana dhe më linte aty. Kisha frikë, megjithëse logjikisht e dija se as që mund të bëhej fjalë aq herët për tren. Treni nuk mund të ishte në kohë. Nuk ishte kurrë dhe s’kishte asnjë arsye të logjikshme ta prisje atë ditë. Thellë-thellë unë isha i sigurt që do të më duhej të prisja nja dy orë pas orarit të caktuar.
Aty nuk kishte asgjë, as për të bërë, as për të parë. Rruga kombëtare e makinave, një rrip i ngushtë i asfaltuar keq pa ndarje në mes por me gjerësi të mjaftueshme për dy mjete, një në çdo drejtim ishte pesëdhjetë metra më tutje. Qetësia e saj mashështore ndërpritej vetëm rrallë e tek, ndoshta çdo katër-pesë minuta, nga ndonjë makinë apo kamjon i vetmuar. Aty në rrugë mund të dalloje edhe kalimtarë në këmbë ose mbi gomerë, por ata ecnin aq ngadalë saqë pamja e tyre në vend që të të tërhiqte, ta shtonte mërzinë. Vazhdoja t’i rikujtoja vetes fjalët e t’im eti që durimi është virtyt dhe përpiqesha të zbavitesha duke studiuar nga afër sjelljet natyrore të një grushti mizash që i gëzoheshin pluhurit dhe të nxehtës.
Duhet të ketë qënë afër mesditës kur mbërriti treni dhe unë e mora vesh që po vinte jo ngaqë e pashë apo i ndjeva zhurmën, por pasi rrotull platformës së vogël u grumbulluan nja dyqind vetë. U afrova edhe unë.
Ndryshe nga treni i mëngjesit që kisha marrë nga Fieri, ky vinte i ngjeshur me pasagjerë nga Tirana. Shumë pak prej tyre zbritën në Rrogozhinë. Të tjerët rrinin brenda pa lëvizur. Pra, këta dyqind e ca vetë që prisnin jashtë duhet t’iu shtoheshin dhe të ngjisheshin me ata që edhe pa ne dukeshin si sardele aty brenda. Nuk dukej edhe aq premtuese, po të kesh parasysh që nxehtësia jashtë po arrinte kulmin dhe se do të duheshin të paktën edhe nja katër pesë orë për të përshkruar largësinë marramendëse prej 70 kilometrash deri në Librazhd.
Mesa duket nuk isha unë i vetmi që llogarisja nxehtësinë, largësinë, shpejtësinë dhe dendësinë e popullsisë, sepse ata që prisnin jashtë u shpërndanë në formacion sulmi dhe s’pritën të ndalonte treni. Iu kërcyen dyerve duke shtyrë dhe sharë njëri-tjetrin. Fakti që u shpërndanë nuk iu jepte ndonjë përparësi të madhe. Treni kishte tetë vagona, me nga dy dyer secili nga ana e platformës dhe i binte që në çdonjërën prej tyre të përlesheshin rreth 12 ose 15 vetë. Hajde betejë, hajde! Veç t’i shihje se si shtyheshin me bërryla e me supe, me kokë e me këmbë, me ç’të mundinin.
I kisha aq mangësi në lëmin e trimërisë sa të mos guxoja t’iu afrohesha atyre përleshjeve dhe të qëndroja larg duke parë me admirim se si grushtonin e shqelmonin njëri-tjetrin ata njerëz të mirë. Më dukej se përfundimi ishte zero – asnjëri nuk futej dot, pasi nuk e linin të tjerët dhe grumbullimet e vogla përpara dyerve të trenit dukeshin të pandryshuara në numër për një kohë të gjatë.
Teksa prisja m’u afrua një burrë i moshuar, veshur me një si uniformë të vjetër ngjyrë blu. Dukej si punonjës hekurudhe.
– Çfarë bën këtu, djalosh? – më pyeti. – Ku i ke prindërit?
Me shalqirin në dorë unë i shpjegova se isha vetëm dhe se isha nisur nga Fieri për të vajtur në Korçë. Duket se i bëri përshtypje guximi im.
– Ke ndonjë plan të hipësh në tren? – pyeti?
– Patjetër, – i thashë si me ngurrim. – Por jo tani. Them të pres ca sa të lirohen dyert.
– Nuk e ke keq, – ia priti. – Po a s’të ka shkuar ndërmend që treni mund të niset dhe të mos të të presë?
Unë ngrita supet dhe hodha edhe një herë vështrimin te ata që përlesheshin me njëri-tjetrin për të hyrë. Më mirë të më ikte treni se sa të futesha mes tyre.
– Eja me mua, – tha. – Të shohim se ç’mund të bëjmë.
E ndoqa pas dhe ecëm të dy përgjatë platformës, rreth dy metra larg trenit. Ai pyeste dritare më dritare nëse kishte ndonjë vend bosh. Më dukej pyetje e kotë, sepse nuk ma merrte mendja të gjeje vende bosh në atë tren të mbushur plot e përplot. Megjithatë, doli që ai dinte diçka më shumë se unë. U gjend dikush që tha ‘po’ dhe më bëri me shenjë që të futesha nga dritarja.
Fillimisht duhet të lëshoja nga duart shalqirin. Pastaj iu dhashë atyre që ishin brenda çantën. Në fund fare plaku i mirë më ndihmoi të kacaviresha në dritare. Siç e kam përmendur edhe më lart, nuk kam qënë ndonjëherë kalamani më i shkathët i lagjes. Ajo kacavjerrje në dritare duhet të ketë qënë shumë për të qeshur nëse e shihte njeri nga jashtë. Për fat, nuk kishte shumë njerëz rrotull që ta shijonin shfaqjen time akrobatike. Vetëm nga dritaret ngjitur dëgjoheshin zëra që më brohirisnin, ndërsa ata që ishin ulur te ndënjëset ku po shkoja unë, më dhanë dorën dhe më ndihmuan ta shpalosja gjithë shkathtësinë. Plaku aty poshtë më dha edhe një të shtyrë të fundit dhe unë u gjenda ulur në majë të një tryeze të vogël gati trekëndëshe, me pesë fytyra që buzëqeshnin rrotull meje. Pikë në zemër e kam edhe sot e kësaj dite që u hutova aq shumë sa nuk u ktheva për të falenderuar atë njeri zemërmirë që më ndihmoi të hipja atje. Sidoqoftë, përshëndeta ata që kisha rrotull. Kur u kujtova të nxirrja kokën te dritarja për t’i folur plakut, treni e kishte lënë pas platformën.
Doli që mikpritësit ishin një familje e vetme që ktheheshin nga një dasmë në Tiranë – një çift mbi pesëdhjetë vjeç dhe tre djemtë e tyre, që duhet të ishin të gjithë te të njëzetat. Kthinat në tren kishin secila nga dy ndenjëse tre-vendëshe dhe unë e kuptova shpejt përse njëri ishte bosh. Gruaja ishte jashtëzakonisht e shëndoshë dhe i duhej një vend e gjysmë. Me shumë zemërgjerësi ajo më ofroi të ngjishesha te gjysmë vendi i tepërt midis saj dhe djalit të vogël. E pranova me kënaqësi, duke qënë i vetëdijshëm se s’kishte për të qënë vendi më i rehatshëm i trenit.
– Nga Korça je? – më pyetën.
– Po, – iut hashë.
– Brenda?
Pyetja më gjeti të papërgatitur, sepse në atë kohë nuk ia dija ende kuptimin. Prej tyre mësova se, duke qënë se Korçë ishte edhe emri i qytetit edhe i rrethit, duhet të përgjigjeshe ‘brenda’ nëqoftëse ishte nga qyteti. Nëse nuk vije nga qyteti, atëherë përgjigja nuk ishte ‘jashtë‘. Duhet të sqaroje se nga cili fshat apo lokalitet ishe. Pas disa shpjegimesh dhe shembujsh unë u përgjigja gjithë vetëbesim: ‘Brenda nga Korça.’
Treni ecte dhe unë mendoja sa vend i centralizuar ishte Shqipëria. Domethënë që gjithçka lëvizte rreth qendrës. Qendra më e madhe ishte kryeqyteti, Tirana. Edhe brenda Tiranës, njerëzit më të rëndësishëm duhet të jetonin sa më pranë qendrës. Të tjerët shpërndaheshin rrotull në rrathë bashkëqendrorë, në vartësi të rëndësisë dhe lidhjeve që kishin. Në të njëjtën mënyrë, me rrathë bashkëqëndrore, Tirana rrethohej nga fshatra, që, sa më pranë qytetit të ishin, aq më të rëndësishëm ndiheshin. Më të rëndësishëm domethënë më mirë ekonomikisht.
Pastaj Tirana rrethohej nga qytetet e tjerë, të cilët ishin qendra më vete, më pak të rëndësishme se sa kryeqyteti, por më të rëndësishëm se fshatrat dhe qytezat që i rrethonin. Ata që jetonin në Tiranë i shihnin me nënvlerësim të gjithë ata që jetonin në qytete të tjerë, dhe anasjelltas, ata që jetonin në qytete të vegjël admironin ata të Tiranës si njerëz me me shumë vlerë. Njëkohësisht ata shikonin me nënvlerësim të gjithë ata që kishin rreth vetes, fshatarët. Po fshatarët, kë shihnin me përbuzje dhe nëvlerësim? Shihnin të gjithë ata që ishin të detyruar të shkonin të punonin nëpër fshatra, ose për dënim, ose për internim. Këta të fundit, gjenin ngushëllim te të tjerë që ishin burgjeve, apo kampeve të punës. Ndërsa këta të burgjeve duhet të mendonin se kishte edhe të vdekur, të pushkatuar, ose njerëz që vuanin nga sëmundje të pashërueshme.
Në atë kohë, trembëdhjetë vjeç unë e kisha bluajtur në kokë disa herë skemën me të cilën ishte organizuar shoqëria, por pa nxjerrë ndonjë përfundim. Thjesht e pranoja si të mirëqënë dhe besoj nuk jam ndjerë mirë që dikush të pyeste duke vënë në dyshim ardhjen time nga një qytet pak a shumë i rëndësishëm si Korça. Sidoqoftë, pasi u përgjigja ‘brenda’, burri i shtëpisë e gjeti të arsyeshme të pyesë:
– A e njeh një burrë në moshën time të quajtur Refik…Refik, oh, s’më kujtohet mbiemri.
– Jo, nuk besoj se e njoh. Si e ka mbiemrin dhe ku banon?
– Për dreq nuk më kujtohet mbiemri. Është një burrë i gjatë. Kemi bërë ushtrinë bashkë. Nga cila lagje e Korçës vjen ti?
– Nga lagja 9.
– Hmmm! S’e kam dëgjuar ndonjëherë këtë numër. S’e dija që Korça kishte nëntë lagje. Megjithatë, duhet ta njohësh. Një burrë i gjatë?!
– Më vjen keq, por nuk e njoh. Po emrin e rrugës ia di?
– Jo, nuk jam i sigurt. Më duket se është nga Bilishti. Ose diçka e tillë.
– Nga Bilishti? Po Bilishti nuk është në Korçë. Është nja tridhjetë kilometra larg. Si do ta njoh unë po të jetë nga Bilishti?
Me biseda të tilla të këndëshme e shtymë bukur atë rrugë duke përballuar edhe mërzinë e lëvizjes së ngadaltë të trenit, edhe vapën e madhe, edhe ajrin kutërbues. Treni zvarritej me shpejtësinë e tij më të mirë dhe iu desh tre orë të mbërrinte në Elbasan, jo më larg se 45 kilometra nga Rrogozhina.
Elbasani është stacioni i fundit (zyrtar) në fushë. Gjithçka që vjen pas Elbasanit në lindje është mal. Hekurudha ndjek luginën e lumit Shkumbin, që nga çdo gjeograf i paanshëm do të quhej përrua. Por klasifikimet gjeografike nuk e kanë penguar atë që t’i ndajë shqiptarët në dy grupe me ndryshime të ndjeshme në të folur, gegë dhe toskë. Them që arsyeja për këtë do të ketë qënë se të parët tanë do ta kenë parë si goxha angari kapërcimin e atij përroi me gomerë dhe kanë pëlqyer më mirë të jetojnë të shkëputur nga njeri-tjetri, duke zhvilluar dy dialekte të të njëjtës gjuhë.
Ishte gjysma e dytë e shekullit të njëzetë, fillimi i viteve 1970të. Katër vjet më parë njerëzit kishin shkelur në Hënë, ndërsa unë, një djalkë trembëdhjetëvjeçar me një çantë rrobash dhe një shalqi 10 kilesh në dorë udhëtoja në një tren që arrinte si 19 kilometra në orë, duke lënë pas gomerë, mushka, lopë, dele, qen endacakë, njerëz që çapiteshin në vapë ose shëllëreshin hijeve. Kohëra të lavdishme.
Lugina e Shkumbinit kishte ajër të kondicionuar. Në atë kohë s’besoj ta kem pas dëgjuar togfjalëshin ajër i kondicionuar, por mbaj mend që sapo lamë pas Elbasanin filloi të na freskonte një fllad i pastër që të ripërtërinte. Treni hynte e dilte në tunele të shkurtër, kalonte mbi ura të larta, gjarpëronte rrëzë malesh të thepisur, që s’i linin shumë rast djellit të depërtonte. Dhe, megjithëse ora po shkonte katër, kohë kur vapa arrinte kulmin në Fier dhe Elbasan aty ndiheshe shumë më mirë.
– I shihni ato majat atje? – pyeti kryefamiljari. Pjestarët e tjerë të familjes tundën kokat në shenjë pohimi. Edhe unë. – Ato kanë një histori, që lidhet me fshatin Xhyrë. E di Xhyrën ti? – m’u drejtua vetëm mua.
Unë e dija Xhyrën. Xhyra vinte fill pas Librazhdit kur udhëtoje për në lindje.
– Ashtu. Na ishte një herë një djalë i ri nga Xhyra që kishte shkuar në Stamboll të kërkonte fatin. Atje ra në dashuri me një turkeshë të bukur nga një familje e mirë. Edhe ajo ra në dashuri me të. Djali donte ta merrte për grua dhe shkoi te i ati t’i kërkonte dorën. I ati, që kishte dhe gjashtë çupa të tjera, pranoi. Djali nga Xhyra ishte goxha i pashëm, i mençur, i sjellshëm dhe dukej sikur çoç do të bëhej. U martuan të dy dhe jetonin për bukuri në Stamboll. Megjithatë, koha kalonte dhe djalin e mori malli për familjen, për fshatin, për malet. Thonë se ne shqiptarëve na merr malli shumë për malet. Një ditë i tha të shoqes se do ngrinin plaçkat e laçkat dhe do të ktheheshin te shtëpia e tij në Xhyrë.
E gjora grua, as që e kishte dëgjuar ndonjëherë emrin e Xhyrës. Ia plasi të qarës.
– Ku po na çon? Me ç’mend do lemë Stambollin, qytetin e 100 minareve e të shkojmë në humbëtirë. Stambolli është kryeqendra e botës.
– Për minaretë e ke hallin ti, moj? – ia priti i shoqi. – Po Xhyra ka jo 100 po 1000 minare.
Turkesha zgurdulloi sytë.
– Vërtet, 1000 minare? Dhjetë herë më shumë se Stambolli? Po kjo është mrekulli.
E gjora grua. E donte aq shumë burrin saqë nuk dyshoi se mos e gënjente.
Shitën gjithçka kishin, blenë ca kuaj, i ngarkuan mirë e mirë dhe u nisën për në Xhyrë. Ec e ec e s’ka të sosur. Ecnin ditën dhe natën, se donin të mbërrinin në Xhyrë sa më shpejt. Arritën në mes të natës. Nusja ishte e këputur dhe mezi mbahej mbi kalë. Nuk hapte dot sytë, megjithëse edhe po t’i hapte nuk do të shihte gjë. S’donte gjë tjetër veçse të shkonte në shtrat dhe të flinte. Ashtu bënë.
U ngritën të nesërmen në mesditë. Nusja hodhi sytë përreth, pa atë kasolle të vockël e të varfër, pa asnjë orendi po nuk tha gjë. Doli me vrap jashtë të shihte minaretë. Po ç’të shihte, llahtari. Aty rrotull s’kishte gjë tjetër veç maleve, pemëve dhe ca kasolleve të vogla të shpërndara aty-këtu. Nuk iu besonte syve. Iu ngritën nervat dhe gjithë inat iu vërsul të shoqit duke e quajtur gënjeshtar me brirë.
– Nuk jam gënjeshtar, – u mbrojt ky. – Ja, eja me mua të numërojmë minaret. Minarja e Cjapit të Egër, një, Minarja e Shqiponjës, dy, Minarja e Pishave tre – dhe i tregonte me gisht majat e maleve përreth.
Kjo histori m’u duk pak e çuditshme dhe s’dija ç’të mendoja për atë njeri që e kishte marrë aq shumë malli për malet saqë i dukeshin si minare. Për t’i dhënë hakun, fjala ‘minare’ i përshkruan shumë mirë majat e maleve në ato anë.
Po i afroheshim Librazhdit.
– Ti e ke biletën e autobuzit, apo jo? – më pyetën paksa të merakosur.
Natyrisht që e kisha. I qetësova duke iu shpjeguar që Njeriu Ynë në Librazhd më priste me biletë në dorë.
– Mirë, se ndryshe do ta kishe shumë të vështirë të merrje biletë dhe çunat e mij nuk e kanë fare problem të futen në rradhë, – tha kryefamiljari.
– Jo, jo, falemnderit. Nuk është nevoja. Bileta më pret atje.
U ndamë me të mbërritur në Librazhd, unë duke i falenderuar, ata duke më premtuar që po t’iu binte rasti të vinin ndonjëherë në Korçë do pyesnin për mua dhe do përpiqeshin të më takonin. Edhe unë iu premtova se do të bëja të njëjtën gjë po të ndalesha ndonjëherë në Prenjas, megjithëse, turp më vjen por duhet ta pranoj se dy orë më vonë ua kisha harruar emrat. Por besoj se edhe mund të falem, pasi orët që pasuan për mua ishin shumë të ngjeshura.
Në atë kohë Librazhdi ishte stacioni i fundit i trenit dhe duhet të zbrisnin të gjithë. Unë e mora me ngadalë, sepse s’kisha ngut. Nuk kisha aspak ndërmend të hyja në rradhë për bileta dhe llogarita që autobuzat nuk niseshin pa u shitur të gjithë biletat dhe pa u mbushur me pasagjerë, duke më përfshirë edhe mua.
Kur zbrita nga treni dhe vura këmbë në platformë hodha sytë rrotull dhe pashë që beteja e biletave kishte filluar. Për mua ishte një pamje e njohur, deri diku zbavitëse, por jo aq joshëse sa të më tërhiqte të bëhesha pjesë e saj. Biletat i shisnin në një sportel të vogël, një vrimë katrore në mes të një muri të lyer me gëlqere. Në atë anë të ndërtesës nuk kishte dritare apo derë tjetër. Vetëm kjo, e mbrojtur nga hekura të kryqëzuar. Rreth pesëdhjetë vetë përpiqeshin t’i afroheshin sa më shumë vrimës, gjë që dukej shumë e vështirë për shumicën e tyre. Synimi i të gjithëve ishte të arrinin të kapnin një nga shufrat e hekurit të sportelit. Po ta kapje atë, ishe shumë pranë biletës. Të tjerët do ta kishin vështirë të të shkulnin.
Nuk kishte rradhë. Kishte vetëm një rregull – loja luhej pa rregulla. Disa prej tyre sulmonin nga anët, duke u ngjeshur me sa fuqi që kishin pas murit, ndërsa përpiqeshin t’i fusnin bërrylin atij që kishin përpara për ta shtyrë tutje. Disa shtynin nga përballë, por kjo dukej shumë e vështirë. Kishte edhe nga ata që sulmonin nga sipër, por kjo ishte më e rrezikshme dhe kërkonte të veproje si ekip. Duheshin dy-tre vetë të të ngrinin mbi të tjerët dhe të të hidhnin sa më pranë hekurave që të ishte e mundur. Rreziku këtu qëndronte në faktin që s’kishe pikë mbështetje.
Përpjekjet fizike shoqëroheshin me britma e ulërima pa fund dhe, natyrisht, të shara nga më të ndyrat. Është e çuditshme se sa iu nxitet fantazia krijuese njerëzve në raste të tilla.
Pjesmarrësit në betejë ishin të gjithë burra. Po të hynte ndonjë grua do ta bënin copë.
Arritja në sportel dhe blerja e biletës ose biletave ishte gjysma e punës. Pasi e merrje fillonte beteja tjetër për të dalë nga luftimi. Njerëzit të shtynin nga të gjithë anët dhe po të ishe në qendër të betejës, ishte tepër e vështirë të dilje kundër rrymës. Ata më të zgjuarit përpiqeshin të zhyteshin poshtë dhe zvarriteshin këmba-doraz derisa shkëputeshin nga turma. Ishte për të qeshur, po të doje ta shihje me atë sy. Ose për të qarë, varet se si ndiheshe.
Unë nuk isha i vetmi vëzhgues i vëmendshëm i kësaj shpalosjeje burrërore force dhe strategjie luftimi. Rrotull meje kishte dhjetra sehirxhinj të tjerë që kishin krijuar një si gjysmë rrethi dhe komentonin, hamendësonin dhe llogaritnin mundësitë që kishte çdonjëri nga pesëdhjetë e ca gladiatorët që përlesheshin para sportelit. Llogariteshin edhe sa bileta mund të shiteshin dhe sa prej tyre do dilnin duarthatë. Shumë prej spektatorëve kishin interes të drejtpërdrejt në atë që po ndodhte, pasi kishin miqtë apo të afërmit e tyre që po luftonin të merrnin bileta edhe për ta. Kjo shpjegonte dhe thirrjet e shumta që vinin nga turma e sehirxhinjve, më së shumti nxitje, zemërdhënie dhe këshilla praktike. Të paktë ishin ata që s’kishin asnjë interes, si puna ime.
Njëqind metra më tutje autobuzët po mbusheshin me njerëz. Unë prisja i qetë dhe me durim, duke u përpjekur ta shijoja sa më shumë çfaqjen përpara meje.
Më në fund mbaroi. Krejt papritur, të gjithë u larguan nga sporteli sikur t’i kishin spërkatur me ilaç mizash. Shumica dolën duarbosh. Për çudi, edhe ata që deri dy çaste më parë kishin qënë duke ia ngjeshur me bërryl surratit të njëri-tjetrit tani flisnin si miq të vjetër. Kërkund se e gjeje një shenjë armiqësie apo hatërmbetje. Ishin të gjithë shokë të mirë në një humbje të madhe të përbashkët. Shkëmbenin me njëri-tjetrin mendime për hapin tjetër, mundësitë që kishin për të shkuar në shtëpi – kryesisht me ndonjë makinë e rastit. Më vinte keq për ta, por nuk kisha kohë të merresha me fatin e tyre. Duhet të merrja biletën dhe t’ia mbathja vrapit drejt autobuzit. S’kishte kohë për të humbur.
Iu afrova sportelit dhe pashë brenda. Një burrë rreth të pesëdhjetave numëronte një tufë të madhe parash. Dukej shumë si Njeriu Ynë në Librazhd.
– Si jeni, – i thashë. – Erdha unë.
Ai më pa i çuditur për një sekondë pa e ndaluar numërimin.
– Kush je ti?
– Jam… e di ti, nipi i Xhaxhi Zoit. Xhaxhi Zoit nga Fieri?! – sa vinte e bëhesha më i pasigurt.
– Aha, Zoi nga Fieri. Si e kam Zoin? Burrë zotni.
Sikur mora pak zemër.
– Kam ardhur për atë biletën për në Korçë, të kujtohet?
Vetëm pas kësaj pyetje ai e la numërimin e parave dhe më pa me vëmendje. O-o!
– Biletën? Ah, po…Po unë i shita të gjitha biletat. Si s’erdhe pak më parë?
– Po tallesh ti apo si është puna? Më parë? Si të vija më parë? Të vija më parë do të thotë të futesha në rradhe dhe të përleshesha me të tjerët. Pastaj, po të ishte se mund të vija më parë, për çfarë do më duhej Xhaxhi Zoi dhe Njeriu Ynë në Librazhd? Budalla je ti apo bën sikur…
Të gjitha këto i mendova, por nuk i thashë, jo se s’ma mbante, por se më ishte bërë një si gogël në fyt dhe nuk më linte të flisja. Rrija te sporteli dhe shihja si guak. Kisha atë ndjesinë që ka njeriu kur kafshon një copë të madhe ftoi të pa bërë dhe do ta kapërdijë pa e përtypur si duhet. Gjunjët më qenë dobësuar ndërsa sytë i kisha si të njomë. Hej, mos harroni, isha vetëm trembëdhjetë vjeç.
Autobuzët filluan të lëvizin njëri pas tjetrit. Ata me bileta kishin hyrë dhe qenë rehatuar. Të tjerët ecnin tatëpjetë drejt rrugës automobilistike. Vendi po shkretohej. Unë isha në mes të humbëtirës, me një çantë të vogël rrobash dhe një shalqi të madh në dorë. Pa strehë. Rrotull dukeshin vetëm ca shtëpi të zymta, një bllok i vogël apartamentesh katër katëshe dhe silhuetat e njëmijë minareve në horizont.
Kur e mblodha disi veten vura re se i isha larguar sportelit dhe, krejt i vetëm, ia kisha ngulur sytë hijes time të tejzgjatur në sheshin me pluhur. U ula mbi një gur të madh, vura me kujdes shalqirin në anën e majtë dhe u përpoqa të përqëndrohem. E para gjë që më shkoi ndërmend ishte se nuk duhet ta lija veten të qaja, pavarësisht dëshirës së madhe që më vinte nga brenda barkut. Pashë edhe një herë nga autobuzët. Ishin zhdukur. Zhdukur ishin edhe njerëzit.
Ndoshta duhet të kisha…Jo, jo, nuk ishte koha për të menduar se ç’duhej të kisha bërë.
U përpoqa të vlerësoj gjendjen. E vetmja gjë që më shkonte në mendje ishte të bëja atë që kishin bërë edhe të tjerët që kishin mbetur pa bileta – të dilja poshtë në rrugën automobilistike dhe të filloja t’iu ngrija dorën makinave. Natyrisht që nuk kisha përse shkoja drejt shtëpive të Librazhdit. Aty nuk njihja njeri dhe nuk më priste njeri. E dija që kamjonët dhe makinat që kalonin në atë rrugë ishin të rrallë dhe shanset që të më merrte ndonjë ishin thuajse zero. Aq më tepër që kishte edhe njerëz të tjerë në rrugë. Dukej si një gjendje pa rrugëdalje. Fillova të përfytyroj se si do të bëhej aty rrotull kur të errej dhe më hipën ca si drithërima.
Ndërtesa e sportelit të biletave ishte pjesë e ndërtesave të stacionit hekurudhor, që dukej fare i braktisur. Ndoshta do të ishte më mirë të ecja drejt qytetit. Mund të gjeja ndonjë hotel, megjithëse nuk kisha as para për hotel. Kisha para vetëm për biletën dhe për të blerë ndonjë byrek.
Ndihesha aq i braktisur dhe pashpresë saqë thuajse nuk e ndjeva zërin e një burri që po më rrinte përballë.
– Eja, shkojmë.
Ishte Njeriu Ynë në Librazhd. E pashë pa asnjë shprehje në fytyrë. Nuk po e kuptoja. Ku të shkonim? Dhe ç’donte ai akoma aty, një herë? Nuk kisha dëshirë të flisja me të.
– Mos rri kot aty, – më tha. – Eja me mua. Shohim një herë ç’mund të bëjmë për të të nisur për në shtëpi.
– Si? – e pyeta.
– Ta shohim, – u përgjegj në mënyrë enigmatike Njeriu Ynë nga Librazhdi.
U ngrita, kapa çantën dhe shalqirin dhe eca pas tij. Shkonim drejt shinave të trenit.
– Ka një tren…jo tren i plotë, po lokomotivë treni, që niset pas nja gjysmë ore për Prrenjas, – filloi të më shpjegonte duke ecur.
– Prrenjas?! – thashë unë. – Po hekurudha për në Prrenjas nuk ka përfunduar.
– Ka përfunduar që ç’ke me të, – tha ai. – Nuk është hapur zyrtarisht për mallra dhe për pasagjerë, por hekurudha është e përfunduar. Tani po bëjnë kontrollet përfundimtare. Kjo lokomotiva shkon e vjen dy herë në ditë, për të verifikuar gjendjen e shinave. I njoh makinistët dhe besoj se s’do ta kenë problem të të marrin. Po të morën, do jesh një nga pasagjerët e parë që kanë udhëtuar në këtë hekurudhë. Ndoshta i pari fare. Jo pak, e?
Nuk ishte pak. Ishte shpresë, shpresë e vërtetë për mua. Të paktën do t’i afrohesha shtëpisë edhe nja tridhjetë kilometra të tjera. Edhe po të mos gjeja makinë në Përrenjas, të paktën do të isha me dy njerëz të cilët do të më ndihmonin.
Iu afruam lokomotivës. Ishte krejt vetëm, pa asnjë vagon bashkëngjitur dhe dukej shumë bukur, e mbështjellë nga shkëlqimi i kuqërremtë i diellit në perëndim. Njeriu Ynë në Librazhd më tha të prisja pak dhe vetë hipi në lokomotivë për të folur me dy burra që ishin atje lart. Ata më panë dhe më përshëndetën me dorë. Unë buzëqesha.
– Eja, ngjitu lart, – më thirri njëri prej tyre. Lokomotiva utërinte zhurmshëm. – Edhe pak dhe nisemi.
Nuk prita ta përsërisnin ftesën. Njeriu Ynë në Librazhd dukej i kënaqur. A duhej ta falenderoja? Ende ia kisha inatin që s’ma kishte ruajtur biletën dhe s’e kishte mbajtur fjalën. Megjithatë, në një farë mënyre e kishte shlyer veten.
– Falemnderit, – i thashë.
Ai buzëqeshi.
– Je në dorë të sigurt, – tha. – Këta djemtë do kujdesen për ty. Edhe po s’gjete makinë nga Prrenjasi në Korçë, do të të gjejnë një vend për të fjetur. Mos u bëj merak.
Nuk u bëra. Ai zbriti nga lokomotiva dhe u zhduk, ndërsa dy burrat kontrollonin lart e poshtë. Më treguan një vend në kabinë ku mund të ulesha, një si lloj ndenjëseje fill pas dy vendeve ku rrinin ata. Pashë rrotull, gjeta një qoshe të sigurt për çantën dhe shalqirin dhe u përpoqa të rehatohesha.
– Si e ke emrin? – më pyetën.
Ua thashë. Edhe ata m’i thanë emrat, por unë nuk i mbaj mend. Më kujtohet vetëm se njëri ishte më i moshuar se tjetri. Të paktën them se më kujtohet, megjithëse mund të jetë thjesht një nga ato përfundimet e zakonshme logjike që njeri i bën më vonë. Megjithatë, fytyrën e më të vjetrit e kam ende parasysh. Ishte pak i shëndoshë, i shkurtër dhe ishte ulur në të djathtë të kabinës së lokomotivës. Duhet të ishte te të pesëdhjetat. Tjetri, më i riu, nuk para fliste. Fjalën e kishte gjithmonë më i vjetri.
– Domethënë ti do jesh udhëtari i parë i trenit nga Librazhdi në Përrenjas, – tha ai.
Unë buzëqesha, jo për t’i bërë qefin, po sepse vërtet më pëlqeu.
– Do t’ia kalojmë mirë, mos u bëj merak. Koha është e bukur dhe rruga do të të pëlqeje. Nuk do ngasim shpejt, po prapëseprapë do ecim më shpejt se trenat e zakonshëm, pasi s’kemi vagona dhe nuk do ketë ndalesa.
Ai s’e kishte mbaruar ende fjalën kur lokomotiva filloi të lëvizë. Nuk kisha hipur ndonjëherë në lokomotivë dhe më dukej sikur isha në ëndërr. Dy makinistët bisedonin të qetë pa ia varur shumë rrugës. Në dallim nga shoferët ata nuk kishin nevojë ta vrisnin mendjen për kthesat e rrugës, për makina të tjera, për kanale dhe hendeqe. Flisnin dhe unë dëgjoja. Që atëherë kanë kaluar shumë vite, por një copëzë bisede e tyre nuk di përse më është ngulitur në kokë. Filloi pasi më i moshuari hoqi këpucët.
– E di si është puna? – tha. – Jam i lumtur që erdhi kjo ditë kur mund të heq këpucët pa e vrarë mendjen për erën e këmbëve. E kam pasur shumë problem përpara, se kutërbonin. Më thanë që vjen nga djersa. Kam djersë të fortë dhe me shumë erë.
– Domethënë tani nuk djersitesh më? – pyeti tjetri.
– Më dha një pudër im-kunat që shkon jashtë si marinar. Punon si me magji. Po t’i lyesh këmbët me të – puf – djersa zhduket.
Ndoshta nuk kishte gjë tjetër për të dëgjuar, ndoshta ai udhëtim ishte krejt i pazakontë, ndoshta ishte hera e parë që dëgjoja të flitej për temën e këmbëve të qelbura, nuk di të them kush qe arsyeja. Di vetëm që ajo bisedë më ka mbetur në kokë. Di edhe që po më zbaviste pa masë.
– Vërtet?! – pyeti i çuditur tjetri, që dukej sinqerisht i interesuar te të dhënat e reja shkencore.
Duhet të ketë qënë vërtet interesante të mësoje për kura kundër kutërbimit të djersës në ato kohëra të lavdishme kur larja në dush ishte veprimtari e përjavshme për pjesën më të pastër të popullsisë, ndërsa lagia e këmbëve me ujë për shumicën e njerëzve nuk ndodhte rregullisht çdo natë. Madje as ndërrimi dhe larja e çorapeve nuk ishin aq të shpeshta. Këmbët e qelbura ishin dukuri fare e rëndomtë dhe me pasoja për burrat me djersë të fortë. Prandaj lufta kundër erës paraqiste interes edhe për të riun.
– Ja, shife vetë, mban gjë erë? – ia bëri i vjetri duke ngritur këmbën e majtë dhe duke ia afruar atë gati te hunda tjetrit. Unë isha prapa tyre dhe po dëgjoja me kokën e zgjatur përpara. E tërhoqa pas me aq vrull saqë përplasa kokën te hekuri ndarës i kabinës. Makinistit i ri nuk lëvizi fare. Ndoshta në shenjë respekti. S’di të them nëse këmba mbante erë apo jo, sepse nuk pata rastin të ndjej gjë, por makinistit të ri i kishte bërë përshtypje.
– E mahnitshme! – tha.
– Ashtu është, – ia priti tjetri. – Por ka edhe kjo pasojat e veta.
Tjetri e pa me kurreshtje.
– Epo djersa diku do dalë. Trupi e prodhon djersën dhe do ta nxjerrë në një vend. Po s’e nxorri te këmbët do ta nxjerrë diku gjetkë. Tani mua ma nxjerr nga të prapmet. Po ndënja ulur më lagen menjëherë pantallonat.
Dhe, për ta provuar këtë ai u ngrit dhe na tregoi një hartë të madhe të një kontinenti të panjohur që ishte vizatuar me djersë në të dy hemisferat e pasme të tij.
E gjithë kjo do t’i jetë dukur shumë për të qeshur të riut, që s’e përmbajti dot veten dhe u gajas. Ndërsa mua më dukej si diçka në kufirin e qesharakes dhe të pështirës, nga ato të pështirat që të bëjnë për të vjellë. Edhe i vjetri qeshte me të madhe.
– Arritëm në Xhyrë, – tha ai.
Unë e dallova menjëherë se ku ishim.
– Qyteti i njëmijë minareve, – thirra.
Makinistët buzëqeshën.
– E paske dëgjuar edhe ti këtë histori! – tha bythëdjersituri. – Ore, po ti ç’rri këtu dhe dëgjon budallëqet tona? Dil jashtë dhe fillo të numërosh minaret. Vetëm kujdes mos u përkul mbi parmakë.
– Vërtet?! Mund të dal?
– Ta pret mendja që mund të dalësh. Kush të ndalon?
Nuk prita të ma thoshin prapë. Dola vrik jashtë.
Ishte një lokomotive e re tip T669 prodhuar në Çekosllovaki, një gjigand i gjelbër me një vijë të bardhë që i kalonte përmes. Punonjësit e hekurudhës e quanin Grenxa. Grenxa kishte një të mirë. Përqark saj vinte një si ballkon i hapur dhe i ngushtë me parmak metalik mbrojtës. Me të ndihesha i sigurt të ecja rreth lokomotivës edhe pse kjo ishte në lëvizje.
Shkova drejt kreut të lokomotivës duke u mbajtur te parmakët, teksa nga të dy anët më kalonin rreshta malesh të thepisur. Diell nuk dukej por dritë kishte ende boll dhe gjithçka dukej qartë, shumë qartë.
Hekurudha ndiqte pak a shumë drejtimin e Rrugës Egnatia të dymijë vjetëve më pare dhe të rrugës automobilistike të ndërtuar pesëdhjetë vjet më parë. Ajo mpleksej e gërshetohej me lumin dhe me rrugën, duke gjarpëruar anash maleve dhe duke i shpuar ata herë pas herë me tynele të shkurtër. Lumi çfaqej herë në të majtë, herë në të djathtë, dhe hara-herës tutje poshtë.
Fillova të numëroja majat e malave si ai burri nga Xhyra në përrallë. Një, dy, tre … njëmbëdhjetë … nëntëmbëdhjetë … Pastaj e humba fillin. Isha i sigurt që duhet të ishin njëmijë dhe që ishin më të bukur se minaret. Gjithçka rrotull ishte mrekullisht e bukur, e pakrahasueshme, me male të thepisur të mbuluar nga pemë të gjelbra, me një qiell blu të errët, me ujërat gurgullues të Shkumbinit, që nxitonte tatëpjetë si i çmendur, në drejtim të kundërt të lokomotivës. Ai burri nga Xhyra nuk duhet të ketë qënë dhe aq i çmendur.
Atë luginë e kam kaluar me tren dhe me makinë me dhjetra herë, përpara dhe pas atij udhëtimi me lokomotivë. Gjithmonë më është dukur e bukur. Por asnjëherë nuk më ka lënë të mahnitur, pa frymë, si atë pragmbrëmje kur e shijoja nga maja e një lokomotive. Në fakt, ‘pa frymë‘ nuk është fjala e duhur, pasi ajri ishte i pastër, gjithë oksigjen dhe mushkëritë të mbusheshin aq fort saqë dukeshin se do të të shpërthenin. Ishte një ndjesi e vështirë për t’u përshkruar. Megjithatë, mund ta krahasoj me diçka. Nja njëzetepesë vjet më vonë, kur po shihja filmin Titaniku dhe u çfaq skena “Fluturimi” me Leonardo DiCaprio dhe Kate Winslet, unë thashë me vete: Eh, e kam bërë vetë para jush!
M’u afrua makinisti i ri.
– Bukur, hë? – tha duke parë si po më ndrisnin sytë.
Unë tunda kokën në shenjë pohimi.
– Ej, do vish të bëjmë shurrën? Eja të të tregoj si bëhet shurra nga maja e lokomotivës.
E ndoqa drejt pjesës së fundit të lokomotivës. Nuk kisha urinuar që në Rrogozhinë. Në atë kohë banjat publike ishin luks i rrallë për qytetet e mëdha, ndërsa ata që udhëtonin duhet të mësoheshin t’i mbanin nevojat për një kohë rekord, si dhe të shfrytëzonte natyrën. Unë kisha besim të plotë te veshkat e mia dhe isha i bindur që mund të prisja deri në Përrenjas. Por meqë më jepej rasti, përse të mos e shfrytëzoja? Atje, prapa lokomotivës, me erën e fortë që më frynte në shpine, ndoqa shembullin e makinistit. Ishte kënaqësi e rrallë. Pshurrja më e mirë e jetës sime.
U kthyem në pjesën e parme të lokomotivës.
Pas nja gjysmë ore makinistët më thirrën në kabinë. Do hanim darkë. Mua më qenë mbaruar ushqimet, por ata hapën një çantë dhe, pasi shtruan një gazetë sipër një kutie dërrase, nxorrën bukë, djathë të bardhë, ullinj të mëdhenj, domate zemërkau dhe rrush. Buka ishte e bardhë, e butë, shumë e shijshme. Ishte e prerë në thela të trasha, gati dy centimetra. Rrushi ishte kokërmadh, i verdhë, gjithë lëng dhe i ëmbël. Ullinjtë nuk i preka me dorë. Në atë moshë ullinjtë nuk më pëlqenin, megjithëse shijoja vajin e tyre. Por buka e butë me djathë të bardhë dhe rrush të ëmbël ishte ndër ushqimet që doja më shumë.
Kur mbaruam kërkova shishen e ujit që mbanin aty në kabinë. Ishte ende gjysmë plot. Zgjata dorën.
– Lëre atë ujë se do ta derdhim, – tha makinisti i vjetër. – Është i ndenjur. Ka tre orë që e kemi mbushur. Prit edhe pesë minuta se do pijmë ujë të freskët.
Vërtet, pesë minuta më vonë e ndaluan lokomotivën dhe zbritëm diku në mes maleve, pa asnjë shtëpi apo ndërtesë rrotull. Ata e dinin që aty kalonte një vijë uji që vinte drejtpërdrejt nga mali përbri, e pastër dhe e freskët. Piva sa më mbante barku. Ndihesha për bukuri. Edhe dy makinistat nuk dukeshin keq.
– Hë, si thua. Do të rrish edhe ca këtu apo ia mbathim për në Prrenjas? – më pyetën.
Unë qesha dhe vrapova drejt lokomotivës. Që aty u deshën 20 minuta deri në Përrenjas. Kur arritëm ishte bërë terr. Nuk ndjenja asnjë lloj pasigurie. Më pëlqente shoqëria e dy makinistëve dhe nuk kisha pikë dyshimi se do gjenin mjet për të më dërguar në shtëpi.
Dhe vërtet e gjetën. Me të ndaluar lokomotivën më thanë se do shkonim në një lokal. Unë u habita pak, sepse qyteti i Prrenjasit ishte nja pesë kilometra në veri të stacionit hekurudhor dhe rrugës kombëtare automobilistike, por ata më shpjeguan se ishte një lokal i vogël aty pranë ku pinin punëtorët e hekurudhës dhe shoferat që iu binte rruga.
Po, po, edhe shoferat pinin. Në atë kohë ishte krejt normale për shoferët që të pinin në orar të punës. Shoferët ishin klientët më të rregull të pijetoreve nëpër qendra të vogla banimi, sepse ata kishin më shumë para për të shpenzuar për alkool. Duke qënë se mjetet e transportit në vend ishin gjithmonë më të pakta se sa kërkesa e popullsisë për to, ata pak shoferë që ngisnin makinat shtetërore – kamjonë, autobuzë, xhipa, vetura – mbaheshin si njerëz të privilegjuar dhe fitonin jo pak nga udhëtarët e rastit që merrnin në makinë. Një pjesë të mirë të pareve i harxhonin për të pirë.
Hymë në lokal. Ishte një dhomë e qelbur, e pandriçuar mirë, ku të mbyste tymi i duhanit. Gjetëm një tryezë bosh dhe u ulëm. Kur erdhi kamerierja, mekaniku i moshuar më pyeti :
– Çfarë do të pish, birrë apo vodka?
Mohova me kokë, jo sepse nuk kisha mbushur moshën dhe nuk më lejohej të pija. Në shtëpi na jepnin nganjë gotë verë në raste festash apo ditlindjesh. Por në atë kohë nuk më pëlqente birra dhe e urreja shijen e vodkës.
– Mirë, na sill katër birra dhe një ingranazh, – porositi makinisti i vjetër.
Kamerierja buzëqeshi dhe u bë gati të largohet, kur makinisti e ndaloi:
– Prit pak. Di gjë kush është shoferi i asaj Vollgësme targë të Korçës aty para lokalit?
Kamerierja hodhi një herë vështrimin rrotull.
– Jani, – tha duke treguar me gisht një tryezë në qoshe të dhomës. – Ai burri me mustaqe që po pi me ata dy të tjerët atje.
– Mirë. Po pijnë birrë. Çoju të treve nga dy birra prej nesh.
Kamerjerja buzëqeshi përsëri. Ajo u kthye pas pak me birrat dhe ingranazhin tim. Pastaj shkoi te tryeza e Janit dhe iu shërbeu birrat duke iu shpjeguar se nga vinin. Të tre ata panë nga ne, vunë duart në zemër në shenjë falenderimi dhe ngritën lart gotat e birrave për të na e bërë ‘gëzuar’. Makinistët e trenit bënë të njëjtën gjë. Unë ngrita ingranazhin dhe i futa një të kafshuar.
Pas nja pesë minutash Jani iu afrua tryezës sonë dhe na dha dorën të treve.
– Jam për në Korçë. Do të vije ndonjëri nga ju?
Makinistët bënë me kokë nga unë duke i shpjeguar shkurtimisht gjendjen. Jani buzëqeshi.
– Rri pa merak, – më tha. – Ha rehat ingranazhin. Sapo të mbarojmë këtu, do nisemi. Do ta kalojmë mirë. Korçën e kapim në më pak se dy orë.
S’kishte se ku shkonte më bukur. M’u desh të prisja derisa të mbaronte së piri birrë Jani (atë që po pinte fillimisht, dy birrat që i dërguan makinistët, dhe dy të tjera pas tyre).
Kur mbaroi iu afrua tryezës sonë dhe më pyeti :
– Gati për t’u nisur?
Gati isha. Iu dhashë dorën dhe falenderova të dy makinistët. Ata më përqafuan dhe më uruan udhë të mbarë. Kapa çantën dhe shalqirin dhe ndoqa Janin.
Rruga për në Korçë ishte shumë e rehatshme. Kishte vetëm një problem – duhet të luftoja me veten për të mos më zënë gjumi. Për dy arsye. E para, sepse e dija rregullin që pasagjeri në makinë duhet të mbante shoferin me muhabet. Shoferi ishte shefi, drejtuesi i makinës, që po më çonte nga pika A në pikën B. Ai ishte tepër i rëndësishëm. Së dyti, Jani kishte pirë gjithë atë birrë dhe rruga ishte e ngushtë dhe gjithë kthesa. Nuk më kujtohet se çfarë bisedash bëja me Janin, po mbaj mend që përpiqesha t’iu përgjigjesha pyetjeve të tij sa më gjatë dhe me sa më shumë hollësi.
Kur kaluam qafën e Plloçës dhe hymë në fushën e Korçës, pra kur kishte mbetur nja njëzetepesë ose tridhjetë minuta rrugë e sheshtë më mposhti gjumi.
Më zgjoi vetëm zëri i Janit:
– Hej, nuk kisha ndërmend të të kërkoja para për makinën, po tani më duket se duhet të më paguash për hotelin.
Hodha vështrimin jashtë dhe pashë që ndodheshim poshtë pallatit tim. Ora ishte një pas mesit të natës. Futa dorën në xhep për të kapur paratë.
– Jo, jo, jo! – tha Jani. – Bëra shaka. Nuk ka nevojë të paguash gjë. Falemnderit për shoqërinë.
E falenderova dhe kapa çantën dhe shalqirin.
Kur trokita te dera e shtëpisë isha i sigurt që të gjithë duhet të ishin në gjumë. Po ashtu isha i sigurt që derën do ta hapte nëna. Siç pritej, ajo u befasua kur më dëgjoi zërin nga ana tjetër e derës.
U zgjuan të gjithë dhe u mblodhën rreth meje në kuzhinë. E kishin të pamundur ta fshihnin habinë teksa dëgjonin hollësitë e udhëtimit tim. Duket që po iu bënte përshtypje. Nëna u nxeh shumë me Hallën që më kishte lënë të nisesha vetëm dhe pa biletë, ndërsa im atë tha se isha burrë i rritur tani dhe se gjithçka ishte krejt normale. Mua më dukej vetja hero.
Atë ditë kisha ndërruar dy trena, kisha udhëtuar me lokomotivë në një hekurudhë që nuk kishte përfunduar ende dhe kisha hipur edhe në taksi falas. Kisha njohur dhe kisha pranuar ndihmë e ushqim nga gjithë ata njerëz të panjohur e zemërmirë – punonjësi i hekurudhës në Rrogozhinë, familja nga Përrenjasi, Njeriu Ynë në Librazhd, dy makinistët e mrekullueshëm të lokomotivës dhe Jani. Kisha numëruar minaret e Xhyrës dhe kisha pirë ujë përroi që rridhte nga malet. Si dhe kisha mundur të sillja një shalqi dhjetë kilesh në shtëpi.
– Jo shalqi, imonik – thashë me të qeshur.
Të gjithë panë nga imoniku në cep të kuzhinës.
– Ta hamë, – tha im vëlla, i madhi.
Dhjetë minuta më vonë kishte mbetur vetëm një pirg lëkurash.
