Nga Servet BYTYCI – Londer
Duhet te kete qene data 1 Shkurt e vitit 1992 .
Ditë e Shtunë .
Duhet te kishin kaluar 100 dite që babai ishte ndarë nga ne .
Të gjithe miqtë qe kishin ardhur per kete rast I kishim prite e përcjellë dhe kishte të shumtë që kishin ardhë edhe dy tre here e kishin bujtë nga dy tre nete.
Mixha Osman ,ose Baba Man qysh e kemi thirre ishe I pranishem cdo sekondë ,me ne dhe bisedat zgjateshin deri vonë .
Ishte nje ngrohtesi e madhe dhe solidaritet qe na e zbuste kete dhimbje.
Nga te gjithë miqte e shokët e babes na kishte ngelë njeri që nuk kishte mundur te vinte vete por kishte derguar djemtë per shkak te sëmundjes e moshës.
Per këte mixha me thotë pak dite më pare .
A më dëgjon nje fjalë o babe .
Po I thashë .
Fol baba Man .
E di që Ramë Dema asht mërzitë shumë per babën tan e thashe ti bëjmë nje vizitë pasi ai eshtë I sëmure ,se nuk do e linte pa ardhë.
Po I thashe dhe rasti erdhi te niseshim ate të Shtunë .
E mbaj mend mjaft mire se ka qene dy jave para se te ikja ne sherbim ushtarak ,ne Kombinat ne Tiranë
..
Kalimi tek Ura e Vezirit .
U nisëm rrugës në Perëndim të fshatit dhe morëm shtegun që ne e kemi thirrë udha e Isen Ages dhe arritëm në vendin ku dikur kishte qenë Ura në za e Vezirit .
Dimri e kishte shkretuar rrugën dhe bora kishte mbetur poshte shkurreve e pashkrirë .
Pyjet ishin tashme te zhveshura dhe si të ngrira .
Biseda me baben Man sikur na beri te harrojmë te ftohtin e Shkurtit te sapohyre.
Muaji me I ftohte i vitit eshte Shkurti ne fshatin tone te rrethuar nga kodrat e ku erërat nuk e kane forcën qe zakonisht te pret ne kete stinë.
Arritem si pa kujtuar tek vendi ku dikur kishte qene ura ,tani e zanë nga ujërat e liqenit të Fierzës .
Ura dikur perbente nje nga monumentet me te bukura qe perandoria Turke kishte lëne gjate sundimit të saj .
E perbere nga 5 harqe kryesore ajo vinte me gunge ne mes qe vinte mbi 20 metra mbi nivelin e zakonshem te lumit .
Materiali i ndertimit ishte bere nga gurë të zgjedhur dhe gelqere që ishte stazhionuar për pese vjet e pa perdorur dhe ishin perdorur veze gjithashtu për ti dhene forcen e duhur ures .
Shtrihej nga livadhet e Babqorrëve ne Kalimash në pjesen Jugore të Drinit dhe bashkohej me shpatin e malit në pjesën Veriore te Drinit ,qe perbente njekohesisht pjesen me Perëndimore te fshatit Myç Has .
I gjithe shpati dikur ishte I mbushur me dru bunge ,paje e lajthie ,dhe kishte burime per udhetaret e per qobanët si dhe bagetite
Përroi I Bapshit pak më pertej ishte pikërisht kufiri ndarës me fshatin Tobël ,ku shtriheshin livadhet e bukura te Ali Brahimit per te dale ne Metaliaj ,Tregtan e Brenoge .
Aty Serbia kishte kryer masakra të medha në fshatrat e Tregtanit .
Në Myç Has kishte ndodhe ndoshta nje rast i veçantë ku djemte e tij ,i kishin shkaktuar vdekje armikut Serb ,ishin ndjeke e burgosur e madje kishin vrare edhe rojet e burgut Serb ,ne nje rast tek kulla e Lumës e kishin qare rrethimin.
E prapë asnje nuk ishte prekur .
Kjo fale zotit e nje kusie tamël që Feze Bajrami kishte ditur ta jepte e të ushtronte autoritetin e tij ,në momentin që fshati Myç Has i madh e I vogël ,burra gra pleq e femije ishin të rreshtuar e të pafuqishem para bajonetave Sërbe për tu therur e masakruar .
( Çdo pyetje jam në gjendje ti pergjigjem me aq sa di e me siguri të plote 100% ) ….
I gjithe ky kompleks perbente nje bukuri te madhe natyrore ,me shelgjishtet e ranishtet pergjate bregut te Drinit, tani e gjithe kjo panorama ishte mbuluar nga ujerat e liqenit te Fierzës …..
Aty baba Man u ndal dhe filloi te tregonte histori .
Ketu pari ,stërgjyshi I tij Bajram Tafa kishte qene duke rujte bagetine e tij kur vijne nje grup trimash me armë e kuaj .
Duhet te kete qene mesi I shek XIX .1850-1860 afersisht dhe ura nuk duhet te kete patur shumë kohë e ngritur .
Ulen e dredhin nje duhan bashke dhe hyjne ne muhabet .
Ne fund njeri nga ato e pyet se sa femije kishte .
Nuk jam I martuar u thote .
Kur isha I ri nuk me shkoi mendja e tani po I mbush 60.
Aty për aty ky miku I thote .
Nje burre si ti asht gjynah mos me lane “tym” mrapa .
Gjynah te mos martohet e lërë pasardhës .
Do te te jap vajzen time I thote .
Pas nje hezitimi Bajram Tafa I thote .
Po ta jap pushken time si shej te miqesise .
I jep pushken e gjate e kështu u bënë miq me Qelmanët e Kalimashit .
Pastaj Bajram Tafa, la pas 3 femijë .
Fezën, Tafën e Xhemilen ,nga te cilet tani jemi nje lagje e madhe e shpërndarë tashmë .
……
Ura e Vezirit kishte qene deshmitare e shume ngjarjeve e personazheve qe e kishin shkele ate vend .Pashallare ,Krajla e ,figura shteterore e ushtarake ,tregtare,këmbësore te rastit ,kaçakë etj .
Krajl Pjetri ,Pashallare e Vezirë ( te zotet e Urës ) ,Durhami ,Baroni Nopça etj .
Nga ngjarjet me prekese kishte qene ajo e formacioneve te partizaneve Kosovare qe ishin nisur ,te paarmatosur ne udhetimin e gjate drejt frontit te “Dallmacisë “ udhetim I cili siq dihet u ndal në Tivar .
Fjalët e tyre nuk do I bej publike ketu pasi jane shumë të dhimbshme .
Gjithashtu levizje te medha kishte pare si I ri mjaft aktiv ne vitet e luftes e te ndertimit te vendit te shkatërruar nga lufta .
Tregimet për Domeniko Xhezmontin …
Nje nga momentet e jetes se tij ishte dhe ai I Domeniko Xhezmontit ,shoferit Italian që kishte mbetur nga koha e luftes dhe Kukesi e kishte mbajtur per nje kohe te gjatë .
Kishte punuar të shumtën e kohës me të dhe e kishte si shofer te tij gjate sipermarrjeve te tij,ne ndertimin e rrugëve ,kanaleve vaditëse ,kalldremet e Kukësit të vjetër etj .
E imitonte shume bukur Domenikën ,siq e therriste .
Ozhma ( Osman ) ,me thoshte Domenika .
Po I thosha -fol Domenika ?
Unë rrugëtua rruga malore ,lexhua gazheta . J
Italia ,shpëtua Shqipëri..
Shqipëria nel mio kuore .
Tani po le kocka Shqipëria …
Kur vonohesha Domenika me thoshte s’ka gjë Ozhma .( Osman )
Unë regulua ,vida ,dado .
Nukë ngopa me punë unë ..
Ne klubet e Kukesit nuk jepej verë ne orare te caktuara .
Domenika nuk ishte I kenaqur .
Nje dreq Italian ,nuke ngopa me verë ..
Me nderhyrjem e mixhes ishte dhene urdher që asnje klub ne Kukes te mos I ndalonte verën Domenikës .
Pasta ai ishte larguar e martuar në Shkoder dhe pastaj ne Itali krejt .
….
Pasi vazhdoi edhe pak me panoramën e tij artistike te pershkrimit te ngjarjeve ,u ngritem dhe morem nje nga varkat e peshkimit e dolem matanë .
I gjithe fshati yne I vogël kishte rreth 20 varka peshkimi ne ate kohe .
Nuk ka ndjenje me të kandshme se të punosh me peshkataret ,por që kane dy veti .
E para asht rrena,dhe e dyta fjalori i rënduar .
Rrenat ja bejne njeri tjetri e krejt pa dam Edhe ngacmimet po ashtu .
Gjithsecili ka deshire të zmadhoje sukseset dhe nuk flet aspak kur nuk bie gja në rrjetë ..
….
Ishte koha kur sapo kishin ndodhur ndryshimet ne Shqipëri ,dhe pas valës shkatërruese te kantiereve te ndertimit dhe institucioneve shteterore ,shteti kishte rene ne qetesi dhe nuk po trazonte njeri.
Nje pjese e pasurise shteterore e shoqerore të 50 viteve që kish filluar të shperdorohej e shperndahej po I mbyllte disi plaget .
Kaluam matanë dhe morem vendin e quajtur Laki I Kishës perpjete rrugës .
Para vitit ’78 kjo rruge kishte qene mjaft funksionale per levizjen e njerezve dhe mallrave ,dhe cdo feste e zones së Shëmrise apo Hasit ,si Rruna ,Shëngjergji ,Dita e Verës ,apo te qethmet e fshatit tone te permendura .
Fani ,Puka ,Mirdita ,Shkodra ,Prizreni e Gjakova e kishin perdorur shume kete pike strategjike te kalimit.
Poeti anonim apo rapsodi anonim popullor e ka shkruar bukur me kënge .
Ecë urës Vezirit
Rremi trandafilit
Ec rrugës me tel-e
Topi me sheqer -e
Kërkova gjithe Naten
Qat jelek bojgjaken
Kërkova gjithe diten
Qat shamoj sariten
Qat shamoj sariten
Medet-o ..
Kostumet shumëngjyreshe të zones së Shëmrise jane nga me te bukurat në veri
Ku mbizoteron e kuqja e perzier me te verdhen..
Grave e vajzave të Shēmrise të bukura si sorkadhe veshja u shtonte bukurine që e kishin të trasheguar ne trup e shpirt..
…
Periudha e vjeshtes kish qene gezim I madh per femijet te cilet dilnin e mbledhnin geshtenja ne kodrat e malin e Kalimashit e pasditeve deri vone ne darke nganjehere ktheheshin ne shtepi .
Ate vit qe mbusha moshen te kaloj dhe une si femijet tjere liqeni e zuri urën e cila ishte shkaterruar me pare.
Rrugen mbi Lakun e Kishës per ne fshatrat e Shëmrise e beja per here te pare dhe pjesa e bregut ku isha rritur tani me shfaqej me nje dimension tjeter .
Liqeni tashmë ishte kthyer në nje pike te rendesishme zhvillimi .
Udhetaret e shumte leviznin me anije qe nga Tropoja ,Puka ,Hasi e Shemria me anije ,ne pikat e stacioneve te saj .
Fierze ,Berishë,Livadh I Baçes ,Dardhë Trunë ,Kostur ,Brenoge,Metaliaj Shikaj ,Dugagjin ,Myç Has ,Kolsh ,Ram Has .
Gjithashtu peshkimi ishte nje pune qe banoret e zones ,punetore e te papertuar e zoteronin mjaft mire dhe nxirte fitim te mire .
…
Me dy ore ditë mbërritëm ne Kryemadh tek Rame Dema .
U habit shume kur na pa në oborr .
Rama ne priti me nje gezim e mallengjim te madh .
Kishte kohe pa u pare dhe ky gjest e preku shumë..
Qëndruam në oden e miqve e pajisur me sixhade dhe pajisje tradicionale ,plus dy minderëve .
Ne mes te dhomës ndizej stufa e druve .
Në zonën tone e quajnë kaftorr .
Pritja me e mire per mikun ka qene gjithmone ,kur ti ndezesh zjarrin e ti besh muhabet .
Rama ishte shume muhabetçar dhe pasi pime kafet filluam muhabetin ,me nga nje gote raki perpara e ca meze të pregatitura mire .
Nder te tjera zunë vend ndryshimet që kishin ndodhur .
Njerezit tani kishin filluar po merreshin me tregti dhe ndermarrjet akoma nuk ishin mbyllur plotesisht ,pas vales së eger që shoqeroi ndryshimet e para
Mbizoteronte nje optimizem perpara së panjohures.
Rama na tregoi dhe per luften Italo-Greke te vitit 1941 ku ai kishte marre pjese .
Ne Grykën e Këlcyrës ishte plagosur bashkë me Avdi Zogun e Brenoges dhe ishte derguar për sherim në Romë .
U habita me kontrollin e zoterimin e Italishtes të tij .
“Trenta nove Italiani e uno Albanese sono feriti.
( 39 italiane e nje shqiptar jane të plagosur ishte perkthimi në mos gaboj )
Dove l’Albanese ??
…
Ku ështe Shqiptari ?..
Pastaj kreu i shtetit kishte pyetur .
Pse ju Shqiptaret na e kthyet pushken??
Dhe në fund kishte porositur nje dhurate për Shqiptarin e plagosur dhe kur kishte dalë në dere kishte degjuar renkimet e nje italiani të plagusur që po jepte shpirt..
Va…ulo Alb..
E va…ulo Mussolini .
Kështu e vazhduan muhabetin mes vete qe mua me mrekulloi ,por nuk po zgjatem ..
Na tregoi per viziten që kreu i shtetit kishte bëre në spitalin Musolini dhe rregullin e madh ,megjithese lufte ,dhe fjalët me siper jane pjese e bisedes ..
….
Edhe Baba Man dinte Italisht nga Lufta e Dyte Botërore dhe puna me Dominikën .
Ate nate ndejtem vonë .
Ne mëngjes dolëm nga ora 9;30-10 dhe u ndame me Ramen e familjaret e tj me nje respekt të madh e perkujdesje..
Ishte nje mengjes I jashtezakonshem .
Kishte rene bore dhe po vazhdonte te binte ,por rruga nuk ishte e bllokuar .
Nje pamje mahnitese ne malet permbi Dri te Kryemadhit e te Shëmrise .
Shemria ky vend I mrekullueshëm me ate klime të jashtezakonshme e me njerez trima e ,bujarë e mjaft të dashur..
Në Anglisht mund të themi
Veri Cool.
Si I ri 22 vjeçar nuk me dukej se ecja por fluturoja .
Edhe baba Man I kishte shume deshire ecjet ne bore .
Kishte qene gjithe jeten gjuetar I zoti e shenjtar shume I mprehte ,dhe kishte nje fizik shume te mire ,me trup te lidhur e te vogel port e drejte si djale I ri .
Grupet e gjahtareve që vinin nga Kukesi u kishte pri gjithmonë e me vone stafeten ja kishte lene Hazirit nipit të tij e kusherinit tim të paharruar.
Gjahtareve nuk u rrihet ne shtepi kur bie bore .
Ndjekin gjurmet e gjahut dhe nuk e njohin pleqerine ato .
Bora qe me binte fytyres me kujtonte ditet e shkolles si femije 14 vjeçar dhe tani e merrja me shume sportivitet .
Pas nje 35 -40 minutash arritem ne rrugen nacionale .
Bardhesia e bores na u shfaq edhe me e plote .
Pas pak erdhi nje makine Zis .
Ndaloi makina dhe hypem siper .
Nje grup sharretaresh po ktheheshin ne qytet .Duhet te kete qene udhetimi I tyre I fundit ne ndermarrjen e madhe te sharrave .
Ishin gjithe humor dhe te gezuar .
Veti e punes e jetes kolektive qe ai system kishte ngulitur tek njerezit .
Te gezonin e te ishin te lumtur me pak ,te solidarizoheshin e ndanin shqetesimet si vëllezer mes tyre .
Me pak dhe e pakta kishte rendesi shume te madhe .
A thua ajo te kishte qene pasuri kaq e madhe e asaj kohe ?
Sot pyes veten se si kemi vleresuar humanizmin e si jemi sjellë me të ..
Erdhem ne Kukës ku u ndame me ato punetore ,anonime per mua dhe ndoshta te fundit nga grupi I punetoreve qe kam takuar .
Gjithsesi ishte nje rrugetim qe la mbresa te medha dhe nuk e di si mu kujtuan sot .
