PSIKOLOGJIA DHE FILOZOFIA POLITIKE

Nga Agron SHABANI

​Një lider ose politikan i ditur, intelektual, profesional dhe intelegjent, pos tjerash, duhet të këtë njohuri ose afinitet maksimal ose optimal edhe në psikologjinè dhe filozofinë politike.

​Ndërkohë që lideri ose politikani i lartë shtetror, nacional, institucional ose funksional, duhet me qenë edhe kontemplativë, edhe konvencional, edhe profesional, edhe kolokfial ose kabinetik,  por edhe tepër instituciinal, konstitucional dhe kompetitivë në jetën e njohur institucionale, funksionale ose politike.

​Kjo donë të thotë se ai ose ajo, parasegjithash, duhet pasur (poseduar) një personalitet të qëndrueshëm dhe tepër stabilë në domenin ose kontekstin e njohur të psikologjisë politike. Duke qenë të  pajisur ose ‘armatosur’ madje edhe me intelegjencën e brendshme shpirtërore dhe emocionale. Pse (përse) kjo? Sepse, lideri ose politikani intelektual dhe intelegjent, i njeh dhe zbaton me përkushtim, përpikëshmëri dhe devocion të plotë ‘zgjedhjen e vet’ dhe ‘zgjedhjen e tjetrit’, gjegjësisht, ‘zgjedhjen e tij dhe ‘zgjedhjen e të tjerëve’ në funksion të zgjidhjes optimale ose maksimale për të gjitha palët sipas asaj se : në çdo moment, ne kemi dy zgjidhje politike për të zgjedhur dhe për t´u zgjedhur: ‘zgjedhjen time’ dhe ‘zgjedhjen tënde’ ose ‘zgjedhjen tonë’ dhe ‘zgjedhjen tuaj’.

​Se këndejmi, në kontestin e asaj “të bëjmë një hap përpara drejt rritjes, zgjërimit dhe pèrsosjes, apo të bëjmë një hap prapa drejt tkurrjes dhe sigurisë”: Deri me sot, asnjë politikan kosovar nuk janë treguar të shkathtë dhe profesional. Sidomos në kontrollin dhe menaxhimin e situatave të ndryshme të tensionuara, dramatike ose eskalative në Kosovë, me reflektime ose interferime të ndryshme esksterne ose eksplikative edhe në marëdhëniet ose raportet e gjithëmbarshme të popullit (kombit) dhe vendit tonë me miqtë ose aleatët e njohur botëror ose ndërkombtar.  E aq me pak me njëri tjetrin.

​Në këtë kontekst të përgjithshëm të psikologjisë politikë dhe analitike, sipas Alfred Adlerit dhe homologëve të tij, të vetmit njerëz të përsosur, ekskluziv ose karismatik, janë ata që nuk i njohim mirë dhe nuk i kemi studiuar dhe kuptuar kurrë si duhet dhe sa duhet . Duke menduar dhe reflektuar nè figurat ose personalitetët e forta, komplekse, intelegjente dhe tepër ekskluzive ose karismatike që iu bëjnë ballë edhe sprovave më tè rënda si lufta dhe rënia ose humbja e bashkëfamiljarëve, miqve, shokëve ose bashkëluftëtarëve të njohur në fushën e nderit, tribunalin ose burgun e njohur në Den Hagë dhe të ngjajshme.

​Ndryshe nga kjo, në politikë të lartë dhe diplomaci, nuk mund të bëhet fjalë mbi ndjesinë e të të qenit i gjallë, dinamik, enërgjik, i njohur, i pranueshëm, i sukseshëm, i rëndësishëm dhe karasmatik pa sensin dhe kuptimin e njohur të materies, substancës, esencës, identitetit, individualitetit, ekskluzivitetit, dinjitetit, dignitetit dhe integritetit të njohur intelektual, profesional, moral, politik, ushtarak (luftarak) ose patriotik të personit ose individit.

​Ndonëse, më rëndësi primare ose ambivalente është edhe ajo që individi dhe kolektiviteti të mos qëndrojne gjithëmonë të lumtur, të kënaqur ose ekzaltuar mbi “siperfaqen e mahisur” të gjërave ose suksesëve të ndryshme ditore ose periodike.  Duke i valorizuar ose glorifikuar arritjet, suksesët ose disfatat dhe mossukseset e ndryshme ditore ose periodike.

​Psikologjia si disiplinë shkencore, e cila për objekt dhe subjekt studimi dhe analize i ka njeriun dhe shpirtin ose kultin e tij, është mjaftë e re. Apo, siç thotë psikologu i njohur gjerman Ebinghaus, psikologjia e ka të kaluarën shumë të gjatë, por historinë e shkurtër.

​Psikologjia politike si shkencë, apo si disiplinë e posaçme shkencore ose metodologjike, nga pikëpamjet e veçanta, i pasqyron dhe ndriçon aktivitetet dhe sjelljet e njerëzve, duke na bërë të mundur t’i njohim dhe kuptojmë më lehtë e më mirë sjelljet, veprimet dhe reagimet e njerëzve, me të cilët takohemi çdo ditë: në qeveri, parlament, radio, televizion, gazeta, në teatro, kinema, salone, rrugë, në shkollë, në punë, në shtëpi etj.

​Psikologjia politike i studion dhe analizon realitetin dhe aktivitetin psiqik së bashku me jetën dhe botën psiçike ose psikologjike të personit ose individit. 

​Ndryshe nga kjo, me veçoritë pozitive ose pozitiviste të liderit të lartë shtetror, nacional, qeveritar ose institucional, i nënkuptojmë cilësitë e qëndrueshme të individit, siç janë: shprehitë, aftësitë, temperamenti, vendosmèria, konsekuenca, pariteti, nevojat, kërkesat, interesat dhe cilësitë e tjera të personalitetit, të cilat shprehen ose manifestohen në reagimet dhe sjelljet e tij ndaj njerëzve ose qytetarëve të vendit ose popullit (kombit)të tij përkatës ose respektivë etj.

​Detyra praktike e psikologjisë politike qëndron në të zbatuarit e rezultateve të hulumtiimëve teorike, me qëllim të kryerjes ose përmbushjes sa më me të suksesshme ose praktike të veprimtarive ose aktivitetëve të njohura shtetrore, nacionale, politike, diplomatike, shkencore, kulturore, industeriale, ekonomike etj. Kështu p.sh., rezultatet e studimëve ose hulumtimëve të lartëpërmendura të psikologjisë politike, sociale ose analitike, zbatohen dhe reflektohen në organizimin sa më të suksesshëm të punës në industri, ekonomi, arsim, shkencë, kulturë, qeveri, parlament, politikë të jashtme ose diplomaci dhe kështu me radhë… Duke i evituar, sanuar dhe larguar pengesat ose vështirësitë e ndryshme objektive dhe subjektive të personave ose individëve të ndryshëm me probleme ose aftësi të kufizuara shpirtërore, emocionale, mentale, psikologjike dhe të tjera të cilët e pengojnë ose vështirësojnë kryerjen e punëve apo obligimëve të ndryshme shtetrore, nacionale, qeveritare, parlamentare, politike, diplomatike, admnistrative, juridike etj.

​Atëhere, ç’ rëndësi ka psikologjia? 

​Psikologjia na bënë të mundur t’i njohim njerëzit, jetën, botën, natyrën dhe vetvetën tonë në përgjithësi…Duke na treguar rrugën se si të veprojmë ose reagojmë në situata të ndryshme negative ose pozitive, që t’i evitojmë të metat ose dobësitë e ndryshme objektive dhe subjektive, dhe t’i zbatojmë të mirat dhe cilësitë e njohura pozitive. Na tregon rrugën e formimit të vetive psiçike ose psikologjike të ‘kultit të personalitetit’ etj. 

​U mor vesh se fjala “psikologji” rrjedh nga greqishtja e vjetër, që do të thotë “psiko” (psyche) – shpirtë dhe “logos” – shkencë. Kjo fjalë gjithashtu lidhet me mitin e vjetër mbi Psikën dhe Erosin të cilin e bëri të njohur historiografia romake. Sipas atij miti, kishte jetuar një vajzë shumë e bukur, e quajtur Psiha, e në të cilën ishte dashuruar Erosi. Mirëpo, e ëma ( nëna) e Erosit, zonja e dashurisë, Venera (Afërdia) dhe motrat e Psihës, e xhelozonin aq shumë këtë dashuri dhe me çdo kusht mundoheshin të prishnin ose shkatërronin, duke proklamuar se një djalë nga familja e Zotërave të lartë, nuk mund të martohej më një vajzë nga shtresat e ulëta njerëzore ose qytetare. Mirëpo, edhe pas këtyre peripecive dhe pengesave të shumëta nga ana Venerës (Afërditës) dhe bijave të saj: Kryezoti (Zeusi) kishte vendosur që edhe Psika të pranohej në Olimp, në mesin e Zotëve (Zotërave) të tjerë të Olimpit. Duke e bërë të mundur martesën e Psikës me Erosin. Dashuria, bukuria dhe mençuria, atëbotë pra,  triumfuan mbi të gjithat.

​ Ndonëse, ç’është e vërteta, është shumë vështirë të definohet fjala psikologji, respektivisht të jepet një definicion i qartë dhe përfundimtarë që do i përmbushte të gjitha vështrimet e njohura deri më sot.   

​U mor vesh se motivi, vullneti dhe guximi për të jetuar i lirë në një botë të sunduar ose dominuar nga “dishepujt” ose “apostujtë”e  ndryshëm diabolik të “mbretërisë së të keqës”, sipas Arthur Schoppenahauerit, janë faktorët kryesorë që e mbushin, plotësojnë dhe dominojnë jetën e njeriut të ditur, të guximshëm dhe liberatorë.

​Se këndejmi, frika, dyshimi dhe pesimizmi i përgjithshëm ose total, të lavdëruar nga Tolstoi dhe të admiruar nga Niçeja si një “alternativë solomonike” ndaj Hegelit dhe të tjerëve, patjetër çojnë në konkluzionin ose përfundimin e njohur ekstrem ose radikal sipas të të cilit: “të lirët, të diturit, të mençurit, të urtët, të pavarurit ose njerëzit sovran, integral;, intelekgtual, intelegjent ose ekselent, e kanë idealin e jetës dhe përparimit të gjithëmbarëshem individual dhe kolektivë, ndërsa, të paditurit, të marrët, të robëruarit, të shiturit, korruptuarit, horrat dhe  maskarënjtë e ndryshëm, e kanë “motivin” dhe”idealin” e vdekjes, nënshtrimit (skllavërimit) dhe shkatërrmit. (Filozofia politike e estabilishmentit ose lidershipit shqiptar ose kosovar.)

​Në politikë të lartë ose diplomaci, me kalimin e vitëve ose me “ndërrimin e epokave”, njerëzit i tradhtojnë idhujt, miqtë, aleatët, liderët, partitë politike, idealet, konceptët e ndryshme ose vizionet e tyre, më një  “epokë tjetër” më të re ose aktuale, ashtu siç e tradhton një burrë gruan e tij për një grua tjetër më të bukur dhe më të re dhe anasjelltas. Kjo është ajo që mëse tepërmi i intereson filozofisë së përgjithshme.Antropofilozofisë dhe epistemologjisë politike-sidomos.

​Ndryshe nga kjo, çdo filozof, lider politik ose politikan, sipas Bergsonit, mendon ose reagon ndaj një filozofi, lideri ose politikani tjetër në kuptimin e asaj se liri, drejtësi dhe barazi absolute nuk ka, por vetëm liri, drejtësi dhe barazi relative ose selektive.

Kjo për faktin se i forti (i fuqishmi) i pushtetshmi, i pasuri dhe i dituri, në shtetët ose “shoqëritë e larta” industriale dhe kapitaliste të Perëndimit, gjithëmonë kanë të drejtë . 

​Atëherë, ndaj kujt reagonte asokohe Shopenhaueri? Patjetër sikur shtrohet pyetja. 

​Schopenhauri, reagonte ose protestonte kryesisht ndaj Hegelit dhe përpjekjes së tij madhështore ose metaestetike për të rihyjnëzuar dhe reinkarnuar botën dhe natyrën tonë me ndihmën e shqisës së gjashtë, intelegjencës së brendshme shpirtërore dhe emocionale si dhe sensit etik ose filozofik të historisë. Duke i “përdhosur dhe demonizuar” kështu edhe botën, edhe natyrën, ashtu siç kishte bërë dikur me herët në Antikë, Aristoteli.

​Filozofia e Hegelit është një filozofi e frymës, idesë, idealit, vizionit, racionalitetit, subjektit, aktivitetit, lirisë, e vlerave të njohura hyjnore dhe universale të jetës së njeriut në tokë.

​Ajo është pra një filozofi e pozitivitetit, e mbjelljes së optimizmit të antropomorforizuar në ide ku qielli me yje, është lebroz.

​Për të shmangur dualizmin e njohur në mes shpirtit dhe natyrës, të subjektit dhe objektit, shkrihet natyra në shpirtë, objekti në subjekt dhe kështu me radhë. ” Natyra identifikohet me ‘procesin praktik dhe teorik të dëshirave, orekseve dhe ngashërrimeve të përbashkëta, të kënaqësive dhe dhimbjeve’ të ndryshme objektive dhe subjektive etj.

​Në këtë ‘ritual’ ose ‘celebrimë të përbashkët’ të shpirtit dhe nytyrës, është logjika ose koshienca e lartënjerëzore ajo që na flet ose udhërrefen vazhdimisht mbi “fenomenologjitë” e ndryshme të shpirtit, natyrës etj.

​Përveç asaj, ne si qenie ose krijesa njerëzore, jemi të prirur të jetojmë dhe penetrojmë si të thuash në mes tre (3) botërave të ndryshme: botës shpirtërore ose materiale, botës trupore ose fizike si dhe botës mendore (koshiente) ose logjike. Njeriu pra është ‘sintezë’ e tre (3) botërave të ndryshme që vazhdimisht e mbushin ose plotësojnë njera tjetrën. Së fundmi, është fati i dhimbjes, pleqërisë, sëmundjes dhe vdekjes që varet nga të triat ose nga të gjithat bashk. Në këtë rast, fenomenologjisë së shpirtit i kundërvihet fenomenologjia e natyrës.

​Filozofia idealiste ose filozofia hegeliane, lëvizë ose penetron nga ilegjimiteti i deduksionit (të çështjes ose materies në vetvete) duke filluar nga dukuria e ligjit të shkakësisë dhe induksionit, që është një ligj i parimit të arsyes subjektive në objektivitet dhe racionalitet e kështu me radhë.

​Shopenhaueri ndërkaq, bën të kundërtën. Kthehet tek Kanti, për t’u hedhur më pas tek maksima ose formula e tij e shquar e “Vullneti për të jetuar” (Wille zum Leben). Kështu që fenomeni interferon dhe integrohet në vullnetin për të jetuar, që është thelbi i botës. Për Kantin, vullneti për të jetuar, që në krye të herë është i njohur dhe identifikuar në vetëdijen (koshiencën) dhe ndërgjegjen tonë. 

​Gjithashtu besohej (besohet edhe sot) se ligji i shkakësisë që i rregullon fenomenet e ndryshme natyrore dhe mbinatyrore dhe parimi i arsyes që i shpjegon ato, ishin (janë) ligje të përhershme dhe absolute. Respektivisht, “veritates aeternae” (të vërtetat e përjetshme).

​Për më tepër ndërkaq, Schopenhaueri e pranon edhe tutelen e filozofisë fetare, duke u shprehur më pas se “parimi i ndërgjegjës dhe arsyes nuk është primar ose prijetar i çdo gjëje, dhe se bota nuk është vetëm si pasojë e tyre dhe në përputhje me to.” Jo, por, ai me anë të një analizë të shkëlqyer dhe tepër sublime, në menyrë lucide dhe akribike na tregon dhe sqaron se vullneti për të jetuar mishërohet tek të gjitha qeniet dhe lëvizë ose penetron tek të gjitha gjërat në një luftë të përjetshme ose maratonike për përmbushjen e ëndrrave të pandërprera, të rilindura vazhdimisht, për arritjen e përhershme të caqëve ose qëllimëve të reja etj. Është një “stuhi infernale dhe interaktive që nuk pushon asnjëherë”, ku qeniet njerëzore janë në kaos ose anarki, në kërkim të vazhdueshëm të plotësimit të vetvetës dhe nevojave të jetës, të shkëputur nga materia, të lëkundur nga nevoja tek mërzia dhe nga mërzia tek nevojat e reja, pa arritur dot ndonjëherë një qëllim të limituar ose përfundimtar.

​Vullneti na vë në gjumë dhe kur jemi zgjuar, dhe na vë në levizje edhe kur jemi të fjetur ose në gjumë. 

​Ndryshe nga kjo, ndarja dhe thellimi i dy sferave filozofike, sferës racionale, të kufizuar nga parimi i arsyes, dhe asaj iracionale, të pakufizuar nga vullnetit për të jetuar, shënon mbizotërimin e qartë të së dytës mbi të parën. Vullneti bëhet Pavetëdije. Deskriptimi i botës dhe natyrës, sipas Shopenhauerit, është qëllimi kryesor i filozofisë.

​Por, Schopenhaueri gjithashtu e kundërshtonte ‘panteizmin’ e Spinozës ose “pandiabolizmin” e tij. 

​Ndaj, pavarësisht nga të qënit të tij si “ateist i parë i sinqertë dhe i palëkundur”  gjegjësisht si “profet i madh” i Anti-Zotit ose Anti-Krishtit: Fridrih Niçe është pikërishtë ai që më shumë se të gjithë e ndjen prekjen, tmerrin, rrebelimin dhe skandalizimin e hyjnores ose profetikës. Si autor dhe protagonist i madh jo vetëm i njeriut, por i të gjithë dramës së njohur njerëzore dhe natyrore, Fridrih Niçeja është “mbinjeriu” ose ai që e dominon njeriun e xhindosur dhe diabolik.

​(A.Sh.)