Cilët kanë më shumë nevojë për mbështetje financiare: individët apo sipërmarrjet? – Nga Zef PREÇI

Eshte veshtire te portretizosh se cili subjekt kam e shume nevoje per mbeshtetje financiare: individet apo sipermarrjet? Le te perpqiemi te hedhim sadopak drite ne kete drejtim. Fillimisht t’i analizojme me radhe. Le te fillojme me individet.
Pranohet gjeresisht se rreth 40% e te punesuarve ne sektorin privat paguhen me paga te uleta, afer pages minimale zyrtare. Kuptohet duke perjashtuar ketu ate pjese relativisht te madhe te tyre, te cilet jane edhe nen kete nivel per shkak se nje pjese te pages se marre permes pageses bankare detyrohen t’ja kthejne punedhenesit ne cash… Kjo do te thote se paga e punes, edhe pse ne nivele shume te uleta – afer minimumit jetik – perseri mbetet burimi kryesor i (mbi)jeteses se nje numri te madh familjesh shqiptare. Keshtuqe humbja e saj, qofte edhe e perkohshme i ben keto familje edhe me vulnerabel dhe i con ne kufinjte e varferise ekstreme e pse jo edhe te urise. Natyrisht ketu nuk mendoj aspak sipas propagandes zyrtare se „nuk ka vdeke njeri per buke“ e te tjera slogane te dala boje si keto. As se varferia e shkaktuar nga kriza aktuale mund te zbutet me dy qese ushqimesh qe shperndan kryebashkiaku i Tiranes, e qe kushtojne as sa 1/10 e mbulimit mediatik te filmimeve te llojit „porno me varferine“ qe shoqerojne kete akt.
Bizneset: Ndoshta eshte me e udhes qe te vecojme biznesin e vogel, biznesin e madh dhe brenda ketij te dytit bizneset e llojit PPP. Biznesi i vogel, sipas vleresimit tim, gjendet ne kushte krejtesisht te ngjashme me individet apo te punesuarit qe permendem me lart. Ky grupim i biznesit (biznesi i vogle) behet edhe me i ndjeshem sa i takon nevojes per mbeshtetje per faktin se biznesi i vogel perfaqeson edhe pjesen derrmuese te bizneseve ne vend. Biznesi i madh, pertej zhurmes dhe propozimeve te ndryshme qe hidhen ne opinion, mendoj se ka probleme te tjera me thelbesore te sistemit qe lidhen me konkurrencen e pandershme, me mosfunksionimin e sistemit juridik te vendit, me klientelizmin dhe favoritizmin ne prokurimet publike, etj.
Keto dhe probleme te tjera te ngritura ne vijimesi nga komuniteti i biznesit nuk zgjidhen thjesht me mbeshtetje financiare, edhe pse ky instrument nuk duhet nenvleftesuar. Natyrisht ky aresyetim nuk vlen per bizneset e medha te rregulluara nga shteti (tele-komunikacionet, bankat, e sidomos per ato te llojit PPP).
Eshte e cuditshme refuzimi dhe shurdheria e qeverise lidhur me kerkesat e perseritura per rishikimin e kontratave koncesionare ne formen e partneritetit publik-privat, megjithe kerkesat dhe sugjerimet e herepashershem te opozites, te eksperteve te botes akademike, etj. Te krijohet pershtypja se „force majour“ (qe mendoj se duhet konsideruar edhe pandemia aktuale e coronavirusi-it) nuk vepron ne kontratat publike, gje qe me siguri do te jete edhe objekt i hetimeve te te specializuara edhe ne te ardhmen e afert.
Personalisht mendoj se megjithe paqartesite apo ambiguitetin ligjor rreth definimit te ketij nocioni te se drejtes, injorimi i ketij ne kushtet e gjendjes se fatkeqesise nayrore“ ne te cilen ndodhet aktiviteti ekonomik ne vend e vendos qeverine e pozitat e anesimit ne favor te ketyre bizneseve dhe mosveprimit ne mbrojtje te interesit publik. Madje kjo shkon edhe me tej. Keshtu nese flasim per koncesionin famekeq te “check-up”-it, as mbas tre muajsh nga shfaqja e pandemise se coronavirus-it, opinioni publik nuk eshte njohur me asnje reference justifikuese te ketij studimi mbi semundshmerine ne vend, e cila mund te ndihmonte ne shpetimin e jeteve te qytetareve. E kam fjalen per mundesine e identifikimit te personave me semundje shoqeruese apo te grupit te riskuar nga kjo pandemi…
Perfundimisht, per biznesin mendoj se paketa apo rishikimet e saj ne te ardhmen duhet te mbeshtesin fuqimisht dhe ne formen e financimeve ne cash per biznesin e vogel, ndersa te biznesi i madh mendoj se duhet te mbeshteten ne cash drejtperdrejt te punesuarit ne keto biznese, si dhe me shume ne formen e lehtesirave fiskale, ne pezullimin e disa tatime-taksave duke perfshire edhe ato vendore per periudhen e bllokimit te aktivitetit ekonomik ne vend, kurse mbeshtetja ne cash duhet pare e lidhur me garancine sovrane te ofruar nga qeveria.
Per bizneset e llojit PPP, si dhe duke marre parasysh faktin se keto biznese prej nje dekade rezultojne nder bizneset me normen me te larte te fitimit dhe se vendi gjendet ne nje situate te jashtezakonshme, mendoj se qeveria duhet te rinegocoje kontratat ne fjale me qellim qe brenda nje periudhe sa me te shkurter kohe te fiksoje normen e fitimit si tregues te aktivitetit ne keto kontrata me qellim qe ta perafroje me te njejtin tregues ne sektoret e tjere te ngjashem. Kuptohet se kjo vlen mbas anullimit de facto dhe de jure te nje numri kontratash te tilla te dyshuara gjeresisht si korruptive dhe per te cilat nuk kemi akoma asnje hetim nga SPAK (perderisa dyshoht perfshirja e zyrtareve te larte te qeverise ne aferat e dyshuara me keto kontrata).
Pavaresisht se qeveria ka kapacitete te reduktuara te ekspetizes dhe eshte prirur qe te ruaje status quo-ne ne ekonomine tone kombetare, mendoj se kjo krize duhet te shihet gjeresisht edhe si nje mundesi per te rishikuar strukturen e kesaj ekonomie, aftesine e saj konkurruese dhe dhe rolin apo kontributin e degeve kryesore te saj. Keshtuqe adresimi i mbeshtetjes shteterore sipas llojeve te biznesit dhe duke perfshire edhe te punesuarit, por vetem per kohen e krizes, mendoj se e lejon nje ristrukturim te ekonomise dhe ne perspektive edhe rritjen e fuqise konkurruese te saj.