Në fushën e sëmundjeve infektive, pandemia është skenari më i keq. Kur një epidemi përhapet përtej kufijve të një vendi, sëmundja bëhet zyrtarisht pandemi.
Sëmundjet ngjitëse ekzistonin gjatë epokës së lashtë, por kalimi në jetën agrare 10,000 vjet më parë krijoi bashkësi që i bënin epidemitë më të mundshme. Gjatë kësaj periudhe u shfaqën për herë të parë malarja, tuberkulozi, lebroza, gripi, fruthi etj.
Sa më të civilizuar bëheshin njerzit duke ndërtuar qytete dhe duke krijuar rrugë tregtare për t’u lidhur me qytete të tjera, dhe duke bërë luftëra mes veti, aq më të mundshme bëheshin pandemitë. Më poshtë janë radhitur pandemitë që, duke shkatërruar popullsisë njerëzore, ndryshuan historinë.
430 Para Krishtit .: Athinë
Pandemia më e hershme e regjistruar ka ndodhur gjatë Luftës Peloponeziane. Pasi sëmundja kaloi nëpër Libi, Etiopi dhe Egjipt, ajo kapërceu muret Athinase në të njejtën kohë kur Spartanët bënë rrethimin. Gati dy të tretat e popullsisë vdiqën.
Simptomat përfshinin ethe, etje, fyt dhe gjuhë të përgjakshme, lëkurë të kuqe dhe lezione. Sëmundja, që dyshohet të ketë qenë ethe tifoide, dobësoi në mënyrë të konsiderueshme athinasit dhe ishte një faktor domethënës në mundjen e tyre nga Spartanët.
Viti 165. Murtaja Antonine
Murtaja Antonine ishte ndoshta një shfaqje e hershme e tifos që filloi me hunët. Hunët infektuan gjermanët, të cilët ua kaluan atë Romakëve dhe pastaj trupat e kthyera e përhapën atë në të gjithë perandorinë Romake. Simptomat përfshinin ethe, dhimbje të fytit, diarre dhe, nëse pacienti jetonte më gjatë, plagë të mbushura me qelb. Kjo epidemi vazhdoi deri në rreth vititv180, duke pasur edhe perandorin Marcus Aurelius si një nga viktimat e saj.
Viti 250 Mortaja e Ciprianit
E pagëzuar me emrin e viktimës se parë të njohur, peshkopi i krishterë i Kartagjenës, murtaja e Ciprianit shkaktonte diarre, të vjella, ulçera në fyt, ethe dhe gangrenizim të duareve dhe këmbëve.
Banorët e qytetit ikën në fshat për t’i shpëtuar infeksionit, por përkundrazi e përhapën sëmundjen më tej. Ndoshta duke filluar nga Etiopia, kaloi nëpër Afrikën Veriore, në Romë, pastaj në Egjipt dhe në veri.
Kishte shpërthime të përsëritura gjatë tre shekujve të ardhshëm. Në vitin 444, ajo goditi Britaninë dhe pengoi përpjekjet e mbrojtjes kundër Pikteve dhe Skocezëve, duke detyruar britanikët të kërkonin ndihmë nga Saksonët, të cilët shpejt do të kontrollonin ishullin.
Viti 541: Murtaja Justiniane
U shfaq së pari në Egjipt, murtaja Justiniane u përhap nëpërmjet Palestinës dhe Perandorisë Bizantine, dhe më pas në të gjithë Mesdheun.
Murtaja ndryshoi rrjedhën e historisë së perandorisë, duke i prishur planet e perandorit Justinian për të bashkuar përsëri Perandorinë Romake dhe duke shkaktuar një luftë masive ekonomike. Thuhet gjithashtu se solli krijimin e një atmosfere apokaliptike që nxiti përhapjen e shpejtë të Krishterimit.
Përsëritjet gjatë dy shekujve të ardhshëm duke vrarë rreth 50 milion njerëz, 26 përqind te popullsisë botërore. Besohet se është shfaqja e parë domethënëse e murtajës bubonike, e cila karakterizohet nga zmadhimi i gjëndërës limfatike dhe mbahet nga minjtë dhe përhapet nga pleshtat.
Shekulli 11: Leproza
Megjithëse kishte qene per shekuj të tërë, lebroza u shndërrua në pandemi në Evropë në Mesjetë, duke rezultuar në ndërtimin e spitaleve të shumta të fokusura në semindjen e lebrozës për të akomoduar një numer të madh viktimash.
Një sëmundje bakteriale me zhvillim të ngadaltë që shkakton plagë dhe deformime, lebroza besohej se ishte një ndëshkim nga Zoti e trasheguar në familje. Ky opinion çoi në gjykime morale dhe lëndime të viktimave. Tashmë njihet si sëmundja e Hansen, dhe ende prek dhjetëra mijëra njerëz në vit dhe mund të jetë fatale nëse nuk mjekohet me antibiotikë.
1350: Vdekja e Zezë
Shkaktare për vdekjen e një të tretës së popullsisë botërore, kjo shfaqje e dytë e murtajës bubonike ndoshta filloi në Azi dhe u zhvendos në perëndim nga karvanet. Duke hyrë përmes Siçilisë në vitin 1347 A.D. kur mbartesit e semundjes mbërritën në portin e Messina, ajo u përhap me shpejtësi në të gjithë Evropën. Trupat e vdekur u bënë aq të shumta sa mjaft mbetën të pavarrosur duke krijuar një erë të keqe konstante në qytete.
Anglia dhe Franca ishin aq të paralizuara nga murtaja sa vendosën armëpushim të luftës. Murtaja ndryshoi rrethanat ekonomike dhe demografinë duke sjell shembjen e sistemit feudal britanik. Duke shkatërruar popullsinë në Grenlandë, Vikingët humbën forcën për të zhvilluar betejën kundër popullsisë vendase dhe ne kete menyre u ndal eksplorimi i tyre drejt Amerikës së Veriut.
1492: Shkëmbimi kolumbian
Pas mbërritjes së spanjollëve në Karaibe, sëmundje të tilla si, tifoja, fruthi dhe murtaja bubonike iu transmetuan popullsive vendase nga Evropianët. Pa ekspozim të mëparshëm, këto sëmundje shkatërruan popullesine indigjene, duke bere qe rreth 90 përqind të vdesin në të gjithë kontinentet veriore dhe jugore.
Pas mbërritjes në ishullin Hispaniola, Christopher Columbus popullsia Taino, ishte rreth 60,000. Nga viti 1548, popullsia ishte në më pak se 500. Ky skenar përsëritej në të gjithë Amerikën.
Në 1520, Perandoria Aztecu u shkatërrua nga një infeksion i lisë i sjellë nga skllevërit afrikanë.
Hulumtimet në vitin 2019 madje arritën në përfundimin se vdekja e rreth 56 milion amerikanëve vendas në shekujt 16 dhe 17, kryesisht përmes sëmundjes, mund të ketë ndryshuar klimën e Tokës pasi rritja e bimësisë në tokën e prerë më parë tërhoqi më shumë CO2 nga atmosfera dhe shkaktoi një ulje temperature.
1665: Murtaja e Madhe e Londrës
Në shfaqjen e dytë të regjistruar, murtaja bubonike çoi në vdekjen e 20 përqind të popullsisë së Londrës. Ndërsa rritej numri i vdekjeve njerëzore dhe u shfaqën varreza masive, u masakruan qindra mijëra mace dhe qen si shkak i mundshëm dhe sëmundja u përhap nëpërmjet Thames. Kulmi i shpërthimit erdhi në vjeshtën e vitit 1666, në të njëjtën kohë me një tjetër ngjarje shkatërruese – Zjarri i Madh i Londrës.
1817: Pandemia e parë e kolerës
E para nga shtatë pandemitë e kolerës gjatë 150 viteve të ardhshme, kjo valë e infeksionit të vogël të zorrëve filloi në Rusi, ku vdiq një milion njerëz. Përhapur përmes ujit dhe ushqimit të infektuar me feces, bakteri u kalua ushtarëve britanikë që e sollën atë në Indi, ku vdiqën miliona të tjerë. Kontaktet e Perandorisë Britanike dhe marinës së saj përhapën kolerën në Spanjë, Afrikë, Indonezi, Kinë, Japoni, Itali, Gjermani dhe Amerikë, ku vrau 150,000 njerëz. Një vaksinë u krijua në 1885, por pandemitë vazhduan.
1855: Pandemia e tretë e murtajës
Duke filluar në Kinë dhe duke kaluar në Indi dhe Hong Kong, murtaja bubonike mori 15 milion viktima. Fillimisht u përhap nga morri gjatë një bum minierash në Yunnan, murtaja konsiderohet si një faktor në rebelimin e Parthay dhe rebelimin Taiping. India u përball me viktimat kryesore, dhe epidemia u përdor si justifikim për politikat shtypëse që ndezën një revoltë kundër britanikëve. Pandemia ishte aktive deri në vitin 1960 kur rastet ranë nën disa qindra.
1875: Pandemia e Fruthit Fixhi
Pasi Fixhi iu dha Perandorisë Britanike, një delegacion mbretëror vizitoi Australinë si dhuratë nga Mbretëresha Victoria. Me të mbërritur gjatë një shpërthimi të fruthit, delegacioni mbretërore e solli sëmundjen në ishullin e tyre, dhe u përhap më tej nga kreret e fisit dhe policia që u takuan me ta pas kthimit të tyre.
Duke u përhapur shpejt, ishulli ishte i mbushur me kufoma që u shqyen nga kafshë të egra, dhe fshatra të tëra vdiqën dhe u dogjën, ndonjëherë me të sëmurët e bllokuar brenda zjarreve. Një e treta e popullsisë së Fixhit, gjithsej 40,000 njerëz vdiqën.
1889: Gripi rus
Pandemia e parë e rëndësishme e gripit filloi në Siberi dhe Kazakistan, udhëtoi për në Moskë dhe depertoi në Finlandë dhe më pas në Poloni, ku u transferua në pjesën tjetër të Evropës. Deri në vitin vijues, ai kishte kapërcyer oqeanin drejt Amerikës së Veriut dhe Afrikës. Në fund të 1890, 360,000 vetë kishin vdekur.
1918: Grip Spanjoll
Gripi i shpendëve që rezultoi në 50 milion vdekje në të gjithë botën, gripi spanjoll mendohet se e ka origjinën në Kinë dhe është përhapur nga punëtorët kinezë që transportoheshin me hekurudha nëpër Kanada gjatë rrugës për në Evropë. Në Amerikën e Veriut, gripi u shfaq për herë të parë në Kansas në fillim të vitit 1918 dhe u shfaq në Evropë nga pranvera. Raportet e shtypit qe flasin për një shpërthim të gripit në Madrid në pranverën e vitit 1918 çuan në quajtjen e pandemisë si “gripi spanjoll”.
1957: Gripi aziatik
Duke filluar në Hong Kong dhe duke u përhapur në të gjithë Kinën dhe më pas në Shtetet e Bashkuara, gripi aziatik u përhap në Angli ku, mbi gjashtë muaj, vdiqën 14,000 njerëz. Një valë e dytë u pasua në fillim të vitit 1958, duke shkaktuar një total prej rreth 1.1 milion vdekje globalisht, me 116,000 vdekje vetëm në Shtetet e Bashkuara. U zhvillua një vaksinë, që ndalonte në mënyrë efektive pandeminë.
1981: HIV / AIDS
I identifikuar për herë të parë në vitin 1981, SIDA shkatërron sistemin imunitar të një personi, duke rezultuar në vdekje eventuale nga sëmundje që trupi zakonisht do t’i luftonte. Ata të infektuar nga virusi HIV hasin ethe, dhimbje koke dhe nyje limfatike të zgjeruara pas infeksionit. Kur simptomat largohen, transportuesit bëhen shumë infektues përmes gjakut dhe lëngut gjenital, dhe sëmundja shkatërron qelizat T.
SIDA u vu re për herë të parë në komunitetet gay amerikane, por besohet se është zhvilluar nga një virus shimpanzeje nga Afrika Perëndimore në vitet 1920. Sëmundja, e cila përhapet përmes lëngjeve të caktuara të trupit, u transferua në Haiti inë vitet 1960, dhe më pas New York dhe San Francisco në vitet 1970.
Trajtimet janë zhvilluar për të ngadalësuar përparimin e sëmundjes, por 35 milion njerëz në të gjithë botën kanë vdekur nga SIDA që nga zbulimi i saj, dhe një kurë nuk është gjetur akoma.
