Nga: Fadil Maloku
“Kur një alamet Amerike, që ka shekuj përvojë në demokraci, i kthehet sërish idesë së nacionalizmit populist (koncept ky me të cilin triumfoj D.Trump),vetëm e vetëm që t’i rikonsolidoj institucionet e veta demokratike, atëherë, shtrohet pyetja milionëshe, se : kush jemi ne shqiptarët, që me kaq lehtësi (e në emër të një kosmopolizmi fiktiv?!) po heqim dorë vullnetarisht nga e drejta sublime e nacionalizmit qytetar…” (F.M) Kush po vendos sot në Kosovë për interesat vitale?
1. Duke shikuar perspektivën e Kosovës nga ky këndvështrim, duket që nacionalizmi pak a shumë i shprehur ekonomik do të duhej të paktën të analizohej edhe si një nevojë për të shprehur specifikat që shteti i hendikepuar po i bart edhe me faktin e të qenit një rast sui generis. Kuptohet nacionalizmi ekonomik në kohën tonë, s’mund të mbetet armë e fuqishme për ta mbajtur hapin e zhvillimit dhe sidomos procesit të integrimit afatgjatë, (synim ky kogja diskutabil në të ardhmen!?), por mund të shërbejë si një alibi interesant për të shprehur pakënaqësinë dhe papajtueshmërinë tonë lidhur me diskriminimin që është duke na u bë si shtet i ri, p.sh. në proceset e reja ekonomike integruese rajonale.
2. Por, fakti që partner i vendeve dhe shteteve të vogla sikurse janë Kosova, nuk duhet të jenë korporatat e mëdha (KTN-të) të cilat nga përvoja e vendeve tjera po ashtu të vogla imperativ të vetëm e kanë “blerjen” (lexo: plaçkitjen me letra !) në formë bankrotimi të atyre pasurive dhe resurseve që kanë peshë nacionale, por kryesisht popujt dhe qeveritë e tyre legjitime të përzgjedhura përmes votës së lirë të qytetarëve.
3. Themi kështu edhe për shkak se, përvojat e vendeve të vogla gjithashtu dëshmojnë, se: korporatat e mëdha sot pa mëshirë ushtrojnë presion në qeveritë e reja të pamësuara sa duhet në ndërtimin dhe respektimin e institucioneve përgjegjëse dhe transparente demokratike, duke korruptuar kështu gjithherë grupe të ndryshme interesi që janë të gatshme për shërbime (lexo: edhe transaksione marramendëse!?) në marrëveshjet e arritura (natyrisht!) në dëm të vendit dhe qytetarëve.
4. Rast për të dëshmuar apo demantuar përvojën e këtyre vendeve, ne në Kosovë më si miri i kemi me tendencat që të privatizohet gjiganti i PTK-s (në kohën kur profiti sipas ekspertëve ishte në kulm!) dhe ai i Trepçës, (që është lënë me qëllim të vijë buzë bankroti, në mënyrë si thotë populli të blihet “për një kafshatë goje”) së bashku me kompanitë tjera të përfshira në procesin e privatizimit.
5. Një çështje tjetër e rëndësisë vitale nacionale, e që kujtojë gabimisht është duke u servuar qytetarëve dhe përgjithësisht publikut kosovar gjatë gjithë periudhës së pasluftës është edhe ai i kinse joshjeve që u bëhen këtyre korporatave (KTN-ve) përmes Projekteve të ndryshme, ku kushtet dhe qëllimet e përgjithshme afatgjata kryesisht i diktojnë jo ekspertët dhe institucionet tona, por menaxherët e këtyre korporatave, të cilëve tashmë në kushtet e proceseve globalizuese ngandonjëherë nuk u dihen as adresat e sakta të veprimit dhe menaxhimit!
6. Gjatë gjithë periudhës së pasluftës jemi dëshmitarë të këtyre llojeve të ofertave dhe kërkesave që u përcollën herë pas herë edhe me skandale të ndryshme. Është e kuptueshme që kapitalizmi neoliberal, për qëllim dhe synim permanent të vetin ka qarkullimin e lirë dhe të pakufishëm të mallrave (sidomos) dhe njerëzve (më pak) që dosido nënkupton faktin e reduktimit të rolit dhe intervenimit eventual të institucionit të shtetit në këtë fushë.
7. Ku ashtu siç edhe u pa në rastin e tendencës së bllokimit të kufirit me Serbinë, si edhe tashmë së fundi pranimit të futjes së Republikës në “Republikë”, duke harruar kështu se adresa e vetme e këtij kontrolli më nuk është as në dorë të qeverisë së Kosovës, por të këtyre “pronarëve të rinj” që dikush i shquan me epitete dhe eufeizma të ndryshëm si “miq tanë”, “qendra të vendosjes” , “faktori ndërkombëtarë’’, “zyrat e Dragodanit”, etj. Së këndejmi për mendimin tim, qeveria e Kosovës vetëm ka zbatuar një “urdhër” të (pa)dukshëm (e gjithsesi edhe të kushtëzuar!) të shoqërorizuar me përkrahje të formave (ekonomike e politike) dhe stilit të “karotës dhe shkopit” që në fakt më së mirë dëshmon se s’jemi akoma as “sovran”, as “të pavarur” e mbi të gjitha as “shtet demokratë”! A mundet nacionalizmi të shërbejë si një lloj guide për rilokalizmin rajonit të Ballkanit?
1. Pra, duhet kuptuar që në kushtet e rrethanave të një nacionalizmi ekonomik, nuk është e thënë që kufijtë (me cilin do shtet në rajon) të bëhen pengesë apo mjetë strategjikë i ndarjes apo edhe getoizimit të shteteve dhe vendeve, por përkundrazi një mjet i fuqishëm i përgjegjësisë së njerëzve nga cilado pjesë e kufirit për problemet që i kërcënojnë ata gjithandej, p.sh. ndotja e ambientit, resurset natyrore, etj.
2. Sipas kësaj logjike, mendojë që rastet e kontesteve të shfaqura me kufijtë: (rasti midis Sllovenëve dhe Kroatëve, Boshnjakëve dhe Serbëve me Kroatë, ky i yni me kufirin me Serbinë në Merdare…) në Ballkanin Perëndimor, në një mënyrë janë raste të reja ku definitivisht u dëshmua se shtetet e reja të dala nga ish Jugosllavia në fakt kanë më shumë kanë obligime, se sa të drejta ndajë qendrave të vendosjes dhe sidomos ndaj korporatave gjigante! Këto duket janë parimet e rendit të ri botëror dhe këtu nuk ka debate të stilit: “mundem apo s’mundem”, “dua apo nuk dua”, “kam interes shtetërore”, ngase detyrat ashtu sikurse edhe obligimet janë saktësisht të ndara…!?.
3. Një tjetër çështje që pak a shumë mendojë që është e rëndësishme për Kosovën është edhe ajo se me konceptin e nacionalizmit ekonomik, nuk duhet nënkuptuar vetëm procesin e qarkullimit të lirë të mallrave dhe njerëzve, por padyshim lidhjen e marrëveshjeve të atilla që dosido janë të karakterit dhe dobisë nacionale në faza afatshkurtra dhe sosh afatgjata, temë kjo që kujtojë meriton një analizë më të thukët në të ardhmen.
4. Por, meqë, kohëve të fundit gjithnjë e me shumë po shtohen zërat për një konstatim disfatist mbi konceptin e ekonomisë neoliberale (kriza e madhe financiare), shkaku i simptomave gjithnjë e më shumë të theksuara të krizës: ekonomike, morale, e sidomos asaj që vijnë nga kërcënimi ekologjik, pastaj hendekut gjithnjë e më të madh midis të pasurve dhe të varfërve në nivel global, si edhe dëshmisë së margjinalizimit apo edhe reduktimit të rolit institucionit të shtetit përmes sovranitetit, etj., atëherë natyrisht shtohen edhe zërat tjerë për një përgjigje dhe masa efektive që duhet shtetet të marrin për të menaxhuar situatat dhe krizat kudo që ato të paraqitën në botë.
5. Bartës të këtyre ideve për ruajtjen e rolit te shtetit, padyshim që është nacionalizmi i fjetur etnik (mjerisht jo edhe ai akoma ekonomik) në vendet e tranzicionit (vendet e Ballkanit Perëndimor), të cilat duke vështruar përvojat e hidhura të vendeve në zhvillim (Greqisë, Spanjës, Portugalisë) po hamenden shumë në instalimin e modeleve dhe përvojave menaxhuese mbi vendet e tyre.Por, elementi kyç që me sa duket po u mungon këtyre vendeve është padyshim ai i vetëdijesimit politik i qytetarëve për rolin e rëndësishëm dhe perspektiven imanente që duhet ta ushtrojë edhe më tej mekanizmi i shtetit.
6. Në fakt, nacionalizmi ekonomik po hetohet dhe kuptohet gjithnjë e me shume si një lloj guide për rilokalizmin e botës globale e cila edhe më tej do mbes me tendenca globale e globalizuese. Kur jemi tek koncepti i rilokalizimit, duhet cekur që shumica e sociologeve të sotëm janë të pajtimit se me instalimin e tij në jetën publike mundësit e vënies nën kontroll të sjelljeve deviante dhe deformiteteve tjera përcjellëse politike do të jenë shume të koordinuara dhe me fleksibile nënkuptimin e identifikimit, reduktimit dhe të mënjanimit menjëhershëm. Kush duhet të ketë monopol mbi shtetin Kosovar, nacionalistët apo demokratët?
1. Është e ditur që koncepti apo doktrina nacionaliste, mbështetet ekskluzivisht në parimin e pavarësisë së popullit të vetë jo vetëm nga popujt tjerë, por edhe nga vetë sovrani, pra sundimtari që qeverisë qoftë me votën e qytetarit (në demokraci) apo me “të drejtën e votës” së trashëgimisë (në monarki). Të parët që e definuan ideologjinë nacionaliste si ”sovranitet të tërësishëm të popullit” ndajë sundimtarit ishin jakobinët të cilët shtetin dhe pushtetin e identifikonin me nocionin e popullit. 2. Por, nëse i adresohemi kuptimit bashkëkohor të këtij termi, kuptojmë se nacionalistët e globalizmit në fakt më shumë i japin rëndësi çështjes së rendit të drejtë shoqërorë i cili dosido duhet të shkojë në favor para së gjithash: individit, familjes, pra edhe shtetit se sa çështjes së lirisë apo barazisë qoftë ajo sociale apo politike. Nga ky këndvështrim koncepti i nacionalizmit duket që është në një konflikt të ngrirë me demokracisë edhe për shkak se të parët mendojnë që liria e individit duhet të limitohet apo kufizohet (në disa raste edhe të viktimizohet?!) për hir të lirisë dhe interesit të përgjithshëm.
3. Gjithashtu gjykojë, se nëse u adresohemi përvojave të gjertanishme të vendeve dhe shteteve që më xhelozi dhe afsh të paparë e kultivuan këtë koncept dhe këtë doktrinë, kuptojmë se është evident një disfavor i theksuar i tezës së mësipërme. Gjermanët p.sh. në periudhën e qeverisjes së Bismarkut, ishin të parët që praktikuan nacionalizmin ekonomik me vendet dhe shtetet për rreth, pastaj Italia dhe Spanja gjithashtu në fillim te shek. XX bënë të njëjtën gjë, por edhe Evropa perëndimore, e sidomos Japonia pas luftës së dyte botërore.
4. Ndërsa, sot me fanatizëm dhe xhelozi ende të paparë po e praktikojnë sidomos Kinezët, të njohur edhe si kërcënuesit apo konkurrentet kryesor për lidership në botën e sundimit neoliberal, gjithashtu nuk janë larg as bie fjala shtetet tjera, siç janë: Venezuela, Koreja e Jugut, Tajvani, Malezia, Singapori , Rusia e Putinit, etj.
5. Shumicës së njerëzve, ne vendet e tranzicionit ngandonjëherë u duket edhe kthim prapa apo edhe ide e demoduar, çështja e mbijetimit apo eventualisht edhe rikthimit kah nacionalizmi ekonomik, në kohën kur doktrina tjetër neoliberale po bënë kërdi pothuajse në shumicën e vendeve të botës, edhe për faktin se: idetë e lirisë së qarkullimit, tregtisë, …duken shumë më shumë joshëse se sa ato të kujdestarit të shtetit për të fuqizuar ekonomitë e vendit.
6. Duket që tani për tani, ndjenja dhe interesi individual, platformë kjo e neoliberalëve (që në truallin e Kosovës mbahen herë si djathtist e herë si qendër liberale) tash për tash po na del si më e fuqishme se sa ndjenja kolektive e nacionalisteve bashkëkohor ekonomik, por duke analizuar në faza afatgjata problemet që edhe sot janë evidente në ekonomit botërore, ku gjithnjë e më shumë po shtohen diferencat sociale (shkalla e varfërisë asnjëherë s’ka qenë më enorme?!), e sidomos ato ekonomike, mendojë që ky dominim nuk do të jetë edhe gjithaq i gjatë dhe pa pasoja: si të natyrës politike, ekonomike, sociale, e mbi të gjitha edhe sosh kulturore! 7. Gjerë atëherë ne do mbesim vërtetë rast sui generis (pa thojza?!).
