Nga Ndriçim KULLA
Europa ndonëse me kushte më së fundi na e bëri ftesën për të hyrë në gjirin e saj. Mirëpo, përtej marrëveshjeve dhe kushteve politike apo ekonomike të pritshme, para së gjithash, kjo do të thotë “thëthitje” e ajrit të mendimit dhe filozofisë së qytetërimit të saj; do të thotë njohje, “përvetësim” dhe “bashkim” dinjitoz me atë korpus gjigant dijesh dhe veprash me anë të të cilit brezat e tërë të mendimtarëve dhe njerëzve të vet të shquar ngritën shtatoren e një botëkuptimi të lirë dhe mbrujtën formën e një zemre të hapur e të kultivuar.
Rruga nuk është e lehtë dhe as e shkurtër , shumë më e vështirë dhe komplekse se sa integrimi institucional; ndaj që kjo ndërmarrje të na kthehet në një çlirim shpirtëror, na lipset patjetër një bazë ku të mbështetemi.
Në këtë kuptim, nevoja jonë më kryesore në pikëpamjen kombëtare tashmë është përtëritja e një jete të qytetëruar dhe fitimi i kulturës së një jete të tillë. Por, që t’ia arrijmë këtij qëllimi final, çka do të kërkojë përpjekjen e shumë e shumë brezave, është e rëndësishme të njohim thellë e të përcaktojmë drejt konceptet e kulturës dhe qytetërimi europian, për të vendosur mirë paskësaj raportet mes tyre.
Kështu, mendimi gjerman, frëng, italian, holandez, spanjoll apo anglez, duhet patjetër të transformohet e të përshtatet me sociologjinë shqiptare, në mënyrë që të hidhen themelet për një mendim bashkëkohor shqiptar, nga zhvillimi i të cilit të mund të burojë më pas silogjizma shqiptare e një Shqipërie Mendonjëse. E kjo sepse qytetërimi nuk është një vepër e imitimit, por vepër e një pune të brendshme dhe harmonike. Madje më tepër, qytetërimi është një krijim. Kjo është ajo çka na duhet të kuptojmë me “thëthitje”, “njohje” apo “përvetësim” dijesh nga arsenali i qytetërimit europian e perëndimor.
Qytetërimi është si një fe: më parë se gjithçka do besim dhe devocion. Do pasion dhe vullnet. Kjo duhet të jetë tashmë motoja e ndërmarrjes sonë; jo një vullnet i çastit, por vetëm një vullnet i vazhduar, i përhershëm dhe i pandërprerë. E kjo, sepse vullneti është besimi që tund madje dhe malet nga vendi. E kjo, sepse vullneti është krijonjësi i vërtetë i të gjitha ngjarjeve.
Nga ana tjetër, “Intelekti nuk është një llambë që shndrit pa vaj, por që ushqehet nga vullneti dhe pasioni”, – thotë Francis Bacon te “Novum Organon”. Por megjithatë, edhe pse vullneti dhe pasioni mund të shërbejnë si një pikënisje e volitshme, përsëri na lipset patjetër një dorë ndihme. E kush tjetër mund të na gjendet pranë përveçse atij universi dijesh të shkencave humane (filozofi, psikologji, sociologji…) që qytetërimi europiano- perëndimor ka krijuar në shekuj, përveç asaj etike dhe atij iluminimi që ky qytetërim e ka për horizont të vet kulturor.
Përtej vlerave të pamohueshme edukativo-estetike të artit dhe letërsisë, janë këta “zëra të ardhur prej këtyre universeve” që duhet të jehonizohen në përgjigjen dhe në orvatjen tonë me zellin më sublim.
E kjo sepse, janë pikërisht këta zëra ata që lëmojnë botëkuptime, formësojnë ide dhe koncepte të reja, thërrasin nga gurra e pashtershme e vitalitetit njerëzor energji të kanalizuara në kredo të reja duke përshtatur veçori karakteristike dhe zhvargëzuar hallka të tëra paragjykimesh.
Vetëm kredhja në hapësirat e dijeve teorike dhe praktike të këtyre shkencave, të këtyre dimensioneve të reja, mund t’i shtyjë gjithnjë e më tej sinorët e horizontit tonë mendor dhe shpirtëror, që ne të mos mbetemi të verbuar prej mirazhit të bukurisë së kësaj ftese dhe miratimit ndoshta vite më vonë të saj, të përfshirë në ethet e dëshpërimit tonë të zjarrtë dhe të prehur në shtratin e vetëkënaqësisë mikluese që na ngjall shpresa.
Sipas një filozofie të njohur të lindjes, në jetë ekzistojnë dy lloj dimensionesh. Le t’ua lëmë politikanëve apo jetës materiale – nëse munden ta arrijnë – dimensionin horizontal. Le të rrokim për veten tonë: shpirt-lartonjësin, mendje-kthjelluesin dimension vertikal.
Thirrja tashmë na është bërë; le të na kthehet pra në fat, ligj, busull për të na orientuar në universet tona të reja.
“E vërteta qëndron te komunikimi: është një tjetër thirrje e hedhur si një dorashkë sfide ndaj njerëzimit”, prej filozofit Karl Jaspers.
Se vërtet, përtej të gjitha vështirësive ekonomike dhe andrallave të shtetit dhe burokracisë, është më se i dukshëm ai vargan “provokimesh” konstante me të cilat arsyeja është e detyruar t’i nënshtrohet “jetës në çdo çast”; për të sjellë kështu ngjizjen e “revoltës”, për të mos heshtur dhe maskuar shumë konflikte e padrejtësi e ndoshta edhe për të mos mohuar ngushëllimet sentimentale apo për të përçmuar patetizmat e çdo lloji.
Të ndodhur kështu, nën një trysni të papërballueshme, dyert dhe muret e “shtëpizave” të mendjeve dhe shpirtrave tanë, dalëngadalë mund të fillojnë të jepen e së fundi dhe të shemben në gjëmime lajmesh të tilla si ikje nga atdheu për bukën e gojës për një jetë më të mirë, vetëvrasje, krime e dhunë familjare, pedofili, mbjellje ose korrje hashashi, gjakmarrje, vdekje nga uria, nga braktisja…
Dhe, që të mos hapen “humnera” të tilla përpirëse, e që të mos e gjejmë veten të rrokullisur nëpër thëpirat e tyre, që të mos na dridhet e plasaritet toka nën këmbë, që zemra të na çlodhet nga stresi i përditshëm dhe shpirti të dijë të fashitet në paqe diku, e nëse plagët tashmë janë hapur apo janë mavijosur, të mundemi t’u vëmë atyre melhemin e duhur, ose të mundemi të ndërtojmë “ura” për të kapërcyer honet e veseve dhe humnerave të ekzistencës sonë mortore, ne patjetër duhet të dëgjojmë “zërin” e diturisë për të cilën realisht flitet dhe shpenzohet mospërfillshëm pak fare te ne, kur (“Filozofia të shpëton jetën” thoshte Ciceroni), të dëgjojmë “mësimet” e filozofit, psikologut a psikiatrit, sociologut a estetit shqiptar dhe të huaj.
Prandaj, neve na duhet të përfitojmë këtë lloj eksperience të Europës dhe qytetërimit perëndimor, aq mjeshtërisht të udhëhequr e të ndikuar prej këtyre mësimeve, për të mbrujtur kështu një konceptim të ri mbi jetën politikën e shtetin, e për ta bërë jetën, edhe praktikisht edhe estetikisht, më të mirën që mund të arrijmë të kemi.
Pikërisht, për të gjitha këto dhe ashtu siç thotë Gëtja, “Shpirti ynë është plot nostalgji për diçka më të lartë e më të ndritur” ne duhet t’i mbartim vetes dimensione të reja.
Dhe pikërisht, për këtë arsye, shpalosja e dimensioneve të tilla është përgjigjja jonë – brenda asaj hapësire ku mund të lëviznim – ndaj asaj ftese apo thirrjeje që na është bërë këto ditë nga Europa.
Ekziston një teori e njohur antropologjike, sipas së cilës qytetërimet dhe morali, veçanërisht në racën njerëzore, mund të krahasohen me një rreth, ku qendra është e keqe dhe periferia e mirë. Është një teori kurioze…Le të shpërngulemi, atëherë, drejt periferisë. Le t’ua shpërhapim, pra, oshëtimën këtyre zërave.
Le t’i hedhim e t’i bëjmë sa më të forta ato “ura”.
Le ta kthejmë sa më të shëndetshëm e të frytshëm ambientin e çdo “shtëpize” të mendjes dhe shpirtit tonë, se paskësaj patjetër që do të na bëhet më e mirë edhe vetë jeta e përbashkët.
Në një ndërmarrje nuk duhet as të kesh frikë e as të shpresosh pa bazë thonë filozofët, duhet të kesh vetëm armët e duhura. Dhe qëllimi im i kësaj thirrjeje është të japë disa mesazhe në “shishe” për të treguar se dituria është pikërisht arma e duhur dhe vetme që na nevojitet në ndërmarrjen tonë për konsolidimin e demokracisë dhe integrimin shpirtëror dhe kulturor me Europën.