KRIME TE KOMUNISTEVE TE VLORES NDAJ ROBËRVE ITALIANË ENDE TE PA NDËSHKUARA.
Intelektuali njohur Arshi Ramosaço (1933), ka botur librin “Radhima 2013”, me kujtimet e jetës dhe të dhëna enciklopedike për Radhimën vendlindjen e tij dhe Vlorën.
Nga ky libër po botojmë shkrimin “Pushkatimi”, f. 193-197, sipas tregimit të komunistëve Myslym Cane dhe Ismail Xhelili. Në këtë shkrim pasqyrohet pushkatimi i 22 robërve italianë, nga komunistët e Vlorës, ende i pa ndëshkuar nga drejtësia.
Në tregim, del e qartë se ndërsa fshatarët me bujari i ndihmojnë dhe ushqejnë robërit, komunistët që s`kanë lidhje me traditat shqiptare tregohen të pa mëshirshëm, barbarë.
1943. PUSHKATIMI ÇNJERZOR I 22 ROBËRVE ITALIANE
Hysni Kapo më dha urdhër të prerë:
Të pushkatohen në një vend të thellë dhe të paditur, sepse në qoftë se do të shpëtojë edhe një i vetëm.nga 22 robërit, ai do të na denoncoi.
*
Kurse aty afër, dy lajthi të mëdha dhe gjysëm të prera bëjnë kokra të hidhura, pra edhe bimët janë helmuar nga ajo që ndodhi, ndërsa komunistët nuk ndiejnë hidhërim e pendim për krimet e tyre.
U ndodhëm diku afër Majës së Zezë në malin e Tragjasit, tek shoku im, Bego Meçua, në stanin e kooperativës. Begua na mbajti për drekë dhe sipas zakonit na theri një qengj, shpenzimet u rregjistruan mbi atë dhe ai i pagoi.
Ishim tre miq: Unë, bashkfshatari Begos, Myslym Cane, kunati shokut Hysni Kapo, më i largëti dhe miku kryesor mbetej Ismail Xhelili nga Gumenica.
Myslymi dhe Ismaili, kishin dalë malit për gjah, ndërsa unë si inxhinjer kishja dalë për të parë pyjet dhe bimët, por më shumë doja të takoja shokun tim Begon dhe barinjtë e tjerë që i kam dashur dhe i dua dhe kështu u takuam të tre së bashku.
Duke ditur se Myslimi dhe Ismaili kishin qënë të dy partizanë të orëve të para, si rastësisht unë hapa muhabetin dhe thash se diku këtu afër, në Lug të Gorrit, janë pushkatuar 40 italianë. Myslymi u murzit dhe më pyeti: Nga e di ti?
Ishte një mëngjez vere, i thash unë, atëhere ishja 9 vjeç dhe po kullosja shelegët aty afër
Lugut të Gorrit, ndërkohë dëgjova krismën e mitrolozit dhe të pushkëve, sepse ishja afër. Robërit italianë në darkë kishin qënë në stanet tona dhe u dhamë për të ngrënë nga një copë bukë dhe nga dy thela mish të pjekur. Robrit u pushkatuan në një mëngjez vere në Lug të Gorrit, aty ku dy lajthi të mëdha bëjnë kokra të hidhura.
Myslym Cania, kishte mbaruar shkollën ushtarake në Bashkimin Socjetik, shkruante libra dhe artikuj por gjithmonë me një kod: sipas porososë nga lart! Ai kishte shokollë dhe arsye por biografitë i nxinte dhe kishte zakon të raportonte.
Pasi mbarova unë ndërhyri Ismail Xhelili duke thënë: Inxhinjeri ka të drejtë. Ismail Xhelili, që kishte qënë anëtar i njësiteve guerile komuniste, u bë më i zymtë në fytyrë nga Myslymi, por më i çliruar në shpirt dhe në mendime dhe ai me gojën e tij na tregoi këtë histori:
* * *
Italianët u zunë robër në Luftën e Selenicës. I hodhëm në Vjosë dhe i shpumë në Shtabin Operativ, që atëhere ndodhej në Mallakastër, në fshatin Çorrush. Nuk ishin 40, por 22 ushtarë italianë, robër lufte. Aty takuam shokun Hysni Kapo, i cili më foli me inat:
– Keni bërë gabim që i prutë robërit këtu, dhe më dha urdhër të prerë:
Të pushkatohen në një vend të thellë dhe të paditur. Në qoftë se do të shpëtojë edhe një i vetëm ai do të na denoncoi.
I kthyem robërit nga kishim ardhur, kaluam përsëri Vjosën, dolëm në Sevaster, udhëtuam të lodhur deri në Gumenicë dhe prej andej në malin e Tragjasit. Ne ishim tre partizanë të armatosur dhe 22 robër lufte italianë. Robrit kuptohet nuk kishin armë dhe nuk ishin të lidhur, kurse ne tre partizanët ishm të armatosur mirë. Dy vetë ishin roje prapa dhe unë Ismal Xhelili udhëhiqja udhën përpara.
Robërit gjatë udhëtimit nuk bënë asnjë lëvizje, ne u rrinim larg se mos na rrëmbenin armët. Urdhërin e pushkatimit e dija vetëm unë Islam Xhelili. Robërve sipas rregullave të luftës botërisht të njohura, as që u vinte në mënd se do të pushkatoheshin, madje edhe njerzit tanë nuk e dinin dhe nuk e besonin se çdo të ndodhte.
Tragjasi ishte rrafshuar dy herë nga lufta. Shumë djem të fshatit kishin rënë dëshmorë. Italianët e kishin rrethuar fshatin me këmbsori, nga kodrat e qëllonin me murtajë dhe nga deti me artileri. Nga ajëri aeroplanët, kaçiatorë mitralonin njerëzit që lëviznin dhe fëmijët që iknin këmba doras për t`u fshehur në pyje, në shpella dhe në male.
Lugu i Gorrit ishte një vend i thellë. Duke vajtur te ky vend fshatarët fisnikë tragjasiote të staneve u dhanë buke robërve dhe ç`ju ndodhej. Unë mendoja se njeriu nuk ngopet me jetë por kur të vdesë duhet të iki i ngopur, prandaj i lashë robërit të merrnin bukën nga fshatarët. Atë natë fjetëm atje. Dërguam në Gumenicë të na vinin disa partizanë të çetës territoriale dhe me dy mushka për dore.
Në mëngjez herët sapo doli dielli robërit italianë i rreshtuam dhe i xhveshëm, duke i lënë vetëm në të mbathura, sepse rrobat na duheshin për partizanët, që ishin zbathur dhe flinin në majë të maleve me borë. Në këtë kohë kishin mbritur edhe fshatarët nga Gumenica me dy mushkat e porositura dhe ne filluam të pushkatonim robrit italianë.
Ata ulërinin dhe kërkonin falje, por neve s`na e bënte tërr syri! I qëllonim pa mëshirë me një mitroloz “Breda”, ndërsa anash me dyfekë të shkurtër dhe të gjatë italianë.
Robërit nuk na ikën dot, ata u ngjeshën me njeri tjetrin, ndoshta për tu mbrojtur, ose për t`u takuar me njeri tjetrin për herë të fundit.
Ngarkuam me gëzim dy mushkat me rroba dhe kaluam më atë anë të malit. Nga pushkatimi kishte mbetur një rob i gjallë nën trupat e të vrarëve. Ai paska ikur dhe në këmbët e malit e kishin zënë komunistët e Gumenicës dhe e prunë tek unë Ismail Xhelili. Ishte i xhveshur, vetëm me mbathje, ishte bërë tërë gjak nga gjaku shokëve të vrarë. U lut shumë të mos e vrisnin edhe fshatarët e mi sapo morën vesh mu lutën që të mos e vrisnim sepse ishte ligj i shenjtë që kur shpëton nga pushkatimi njeriu e aq më keq robërit nuk vriten. Por urdhëri i shokut Hysni Kapo ishte i prerë. E pushkatova edhe atë dhe u mundova ta mbuloj me dhe. Kufomat e robërve të tjera mbetën pa u varrosur, se nuk kishim kohë dhe kazma e lopata.
Unë kam bindjen se edhe vendimi edhe pushkatimi robërve kanë qënë të drejta”.
* * *
Kanë kaluar shumë vite. Myslymi dhe Ismaili kanë vdekur, ndërsa unë jam plakur dhe jam në moshën 80 vjeç. Kur ishja i vogël kishja frikë dhe nuk iu afrova Lugut të Gorrit. Natën lëshonim qentë nga zinxhiri. Në mëngjez gjenim këmbë dhe duar njeriu që i binin natën qentë. Ishte një mish i zi, i klabur.
Ditën fluturonin korbat, gaba dhe zhgabonja në drejtim të Lugut të Gorrit edhe ato si komunistët, vinin për të ngrënë mish njeriu. Kur u rrita vajta në Lug të Gorrit. Aty pashë togun me kalamidhe, gëzhoja, dhe kocka e kafka njeriu, disa tok dhe disa të shpërndara.
Më vonë kam dëgjuar se aty erdhi një gjeneral italian për të mbledhur eshtrat e ushtarëve të pushkatuar dhe për t`ua shpurë nënave të tyre. Kam bindjen se jo të gjitha eshtrat e atyre të mjerëve që u pushkatuan në mënyrë barbare, janë gjetur.
* * *
Tani në sheshin e vogël të Lugut të Gorrit ka birë barë i njomë dhe shkuret për rreth çelin lule. Kurse aty afër, dy lajthi të mëdha dhe gjysëm të prera bëjnë kokra të hidhura, pra edhe bimët janë helmuar nga ajo që ndodhi, ndërsa komunistët nuk ndiejnë hidhërim e pendim për krimet e tyre.
Botuar së pari ne gazeten “ 55 “, Tirane, dt. 1. 11. 2013, f. 16-17
Në internet: gazeta “Dielli”, SHBA, “Tribuna shqiptare”, Kanada, dt. 2.11.2013
