Konstandini i Madh, ky burrë që ndryshoi historinë

Imperator Caesar Caius Flavius Valerius Constantinus, Piu Felix Victor Augustus, Pontifex Maximus, Pater Patriae, Germanicus Maximus (4 here) Sarmanticus maximus (2 here), Gothicus Maximus (2 here), Dacicus Maximus, Tribunicae Potestatis (21 here), Consul (7 here), Proconsul.

-Perandori i pare i krishtere

-Themeluesi i Konstandinopojes. Vizioni i Tij per Romen qytet te perjetshem qe misherohej ne Konstandinopojen jetoi per 1129 vjet. Deri te Konstandini XI qe u vra ne lufte kunder osmaneve ne muret e Konstandinopojes, te gjithe perandoret e Perandorise se Lindjes per 11 shekuj e kane quajtur veten pasardhes te Konstandinit te Madh.

– Ndertuesi i objekteve me te medha kristiane. E quante veten perfaqesues te zotit mbi toke dhe i dha sundimit te vet karakter hyjnor.

Ende i ri ne moshe, Konstandini u angazhua ne luftera ne krah te Perandorit Dioklecian kunder uzurpatorit Achilens ne Egjypt dhe Palestine. Pastaj i’u bashkua Perandorit Galeri ne lufte kunder sarmanteve. Ne vazhdim ishte me babain e Tij kunder pikteve, duke realizuar fitore te madhe. Sapo i vdiq babai, trupat e shpallen August ne Britani. Me kete titull, Konstandini kaperceu Kanalin dhe mundi franket, duke vrare mbreterit e tyre: Ascaric dhe Merogaise. Pastaj fitoi edhe nje beteje tjeter me barbaret ne Massilia (Marseje).

Koalicioni i barbareve, i perbere prej bruketreve, chamoveve, cherusquiteve, lancioneve, alemaneve dhe tubanteve, duke perfituar nga angazhimi i Konstandinit ne Itali, theu traktatin e paqes te vitit 306. Ushtria perandorake rikthehet me shpejtesi e ne luftime te ashpra i shpartalloi krejtesisht armiqte. Shteti i stermadh romak tani qeverisej nga dy Auguste: Konstandini dhe Licinusi (burri i motres se Konstandinit). Duke perfituar nga mosmarreveshjet ne zgjedhjen e çezareve, Konstandini filloi eleminimin e kunatit. Beteja e pare ne mes tyre u zhvilluz ne Cibalae (Vinkovc te Panonise) dhe kurorezohet me fitoren e Tij, por megjithate Licinusi mblodhi forcat per nje beteje te dyte, ne Campus Ardiensis, te cilen e humbi perseri. Pas ketyre fitoreve, Iliriku kaloi ne pjesen konstandiniane te sundimit.

Me vendosjen e paqes se brendeshme, furia konstandiniane ndeshkoi sarmantet, qe kishin kapercyer Danubin dhe pastaj shpartalloi gotet e mbretit Rausimod. Por pas pak, ekuilibret e brendeshme u prishen perseri, si rrjedhoje e nderhyrjes se Konstandinit ne pjesen e shtetit qe sundohej prej Licinusit.

Asnje lloj provokimi nuk kishte, por ne ndjekje te armiqeve Konstandini ishte i detyruar te hynte me ushtrine e Tij ne pjesen e sundimit te Licinusit, pa rrezikuar asnje marreveshje te arritur me kolegun e vet. E verteta eshte se kerkohej thjeshte nje pretekst per ta prishur marreveshjen dhe ne çdo situate pretekstet mund te gjenden. Licinusi si kunderpergjigje hoqi dore nga Edikti i Mediolanumit, qe ndalonte persekutimin e te krishtereve.

Me nje ushtri prej 120 mije kembesore dhe 10 mije kalores, Konstandini u shfaq ne rrethinat e Adrianopolit, ku e priste Licinusi me 150 mije kembesore dhe 15 mije kalores. Ne betejen e pare ne Bizant, ushtria e Licinusit u mund dhe u detyrua te terhiqet ne Azine e Vogel, per nje beteje te dyte ne Chrysopolis. ketu ushtria e Licinusit u mund dhe vete Ai dorezoi purpurin perandorak ne kryeqytetin e vet ne Nikomedi. Motra e Konstandinit, Kontsnatia i kerkoi vellait faljen e jetes per te shoqin Licinusin, i cili ne fillim vetem u burgos, por pastaj u akuzua per bashkepunim me barbaret dhe u denua me vdekje. Konstandini u be keshtu sunduesi i vetem i Perandorise.

Kur perandori ilir i Romës, Konstandini, e pa për herë të parë Bizantin, qyteti kishte thuajse njëmijë vjet jetë. Që në shekullin VII para Krishtit ekzistonte këtu një qytet i vogël, me akropolin në kodër, aty ku sot shtrihet Shën Sofia dhe Pallati i Sulltanëve. Në të vërtetë fillimisht Konstandini kishte në plan thjeshtë të ndërtonte një qytet, ku të përjetësonte emrin e tij, por pas vizitës së dytë në Romë, e pa se qyteti i vjetër, me tërë atë traditë republikane dhe pagane s’kishte se si të shndërrohet në zemrën e Perandorisë së re të krishterë. Prandaj në vitin 330 të erës sonë, në atmosferën e festimeve, që zgjatën katër ditë, Konstandi i Madh e transferoi rezidencën e tij perandorake në brigjet e Bosforit. Sipas legjendës ishte vetë zoti, që iu shfaq Augustit në ëndërr dhe i tregoi vendin e kryeqytetit të ardhshëm. Me pretendimin e frymëzimit hyjnor, Konstandini i vendosi vetë kufijtë e qytetit të ri, duke i lënë pa mend bashkëkohësit, që shihnin atë hapësirë të pafund, e cila një shekull më vonë do të dukej tepër e ngushtë.

Dyzet mijë gotë morën pjesë në ndërtimin e Kryeqytetit të ri, për zbukurimin e të cilit nuk u kursyen thesaret e Romës, Aleksandrisë, Efesit, Antiokes dhe Athinës. Vëmendje i’u kushtua mbrojtjes së qytetit. Muri, që shtrihej prej bregut të Marmarasë në Bririn e Artë, e mbronte prej sulmeve tokësore. Në qendër të qytetit u ndërtua Milioni, vendi ku gjendej guri i parë miliar (gur miljesh në rrugët romake). Ai vend konsiderohej si qendra e botës. Dhe prej aty fillonte llogaritja e hapësirës së territoreve deri atëherë të njohura të Planetit. Katër harqe triumfi formonin një shesh katëror, me një kupolë përsipër, mbi të cilën qe vendosur Kryqi i vërtetë i Kryqëzimit të Krishtit, që Nëna Perandoreshë, Helena e kishte sjellë nga Jeruzalemi. Pak më në lindje, aty ku më parë ishte Tempulli i Afërditës, u ndërtua kisha e parë e madhe, Shën Irena, që nuk i kushtohej ndonjë shejtorje, por paqes së shejtë të Zotit. Disa vjet më vonë u ndërtua edhe Shën Sofia, kisha e mençurisë hyjnore. Qindra metra më larg, në drejtim të Detit Marmara u ngrit Hipodromi i Konstandinit, në qendër të cilit ngrihej “Kolona e Gjarpërit”, që Perandori e kishte marrë nga tempulli i Apollonit në Delf. Në anën perëndimore të Hipodromit ishte Lozha Perandorake, që lidhej me shkallare spirale me kompleksin e gjërë të salloneve, zyrave qeveritare, apartamenteve, banjove, e tjerë. Nga Milioni drejt perëndimit u ndërtua një Forum i mrekullueshëm oval me dysheme mermeri. Në qendër ngrihej një kolonë porfidi tridhjetë metra e lartë, e sjellë nga Helipoli i Egjyptit, që u vendos mbi një bazament mermeri gjashtë metra të lartë. Brenda kolonës kishte relike shumë të çmuara, që do t’i kishin lakmi të gjitha qytetet e botës të marra së bashku, ndër të cilat sopata me të cilën Noea kishte ndërtuar arkën; copat e bukës, me të cilat Krishti pati shuar urinë e njerëzve; shishja e pomadës e Maria Magdalenës dhe statuja e perëndeshës Athina, që Enea e pati marrë me vete, kur iku nga Troja. Ndërsa në majë ishte një statujë me trupin e Apollonit dhe kokën e Perandorit Konstandin, të rrethuar me një brerore rrezesh. Perandori me dorën e djathtë mbante skeptrin, ndërsa me të majtën një glob që kishte brenda një copë të Kryqit të Vërtetë.

Atëherë çfarë i mungonte Konstandinopojës për të qenë e barabartë me Romën? Atje kumbonte gjuha e romakëve dhe banorët e saj vazhdonin të quheshin romakë. Ja si e përshkruante Konstandinopojën një kryqtar, që mori pjesë në pushtimin e saj: “Që nga krijimi i botës nuk ka pasur aq shumë thesare, fisnikë, njerëz të pasur, as në Kohën e Aleksandrit dhe as në kohën e Karlit të Madh, as përpara dhe as prapa, dhe unë mendoj se në dyzet qytetet më të pasura të botës nuk kishte aq pasuri sa në Konstandinopojë. Grekët thonin se dy të tretat e pasurisë së botës ishin në Konstandinopojë dhe një e treta ishin shpërndarë nëpër botë”.

Perandorët ilirë konsiderohen si themeluesit e Perandorisë Romake të Lindjes, por studiuesit nuk kanë rënë në një mendje se cili prej tyre konsiderohet perandori që themeloi Bizantin. Disa studiues e marrin problemin që nga rrënjët dhe i’a dedikojnë Dioklecianit ndarjen e shtetit romak dhe krijimin e Perandorisë së Lindjes. Sipas tyre, tetrarkia e Dioklecianit ishte ndarja e parë në pjesë e shtetit dhe që nga ajo kohë Perandoria Romake nuk pati kurrë një qendër të vetme. Të tjerë e lidhin Perandorinë e Lindjes me themelimin e Konstandinopojës, duke e quajtur Konstandinin e Madh si perandorin e parë Bizantin. Ndërsa një grup tjetër studiuesish nuk merret me shkaqet, por evidenton faktet historike, kohën kur Perandori Teodosi i Madh, (një sundues jo ilir i martuar me një princeshë ilire të shtëpisë perandorake Valentiniane) ua ndau shtetin dy djemëve të vet.

Shumë perandorë ilirë, pas Konstandinit të Madh, sunduan nga selia e tyre e vendosur në Romën e Re. Përmendim Konstancin II, Julianin, Jovianin dhe Valensin. Gjatë sundimit të tyre Perandoria vazhdonte të kishte dy qendra: Romën dhe Konstandinopojën dhe mbeti e pandarë, pavarësisht se të dy pjesët po largoheshin gjithnjë e më shumë prej njëra tjetrës. Zyrtarisht Perandoria u nda në kohën e Teodosit të Madh, midis dy djemëve të tij dhe që atëherë nuk u bashkua më.

Konstandini eshte padyshim burre i permasave te jashtezakoneshme. Ruajti me nder titullin “Victor” (Fitimtar). Nuk pati asnje humbje ne jeten e Tij.

Rikthyes i paqes. Vendosi qetesine qe nuk njihej qe nga sundimi i Perandorit Antonin ne vitet 138-161.

Shume i afte ne legjitimimin e pushtetit. Mbrojti me vendosmeri prejardhjen dinastike prej Perandorit ilir Klaudi II. Vete u martua me vajzen e Perandorit Maksimian dhe motren Konstantia e martoi me Perandorin Licinus.

Me revolucionin konstandinian u bene ndryshime rrenjesore ne shtet. Ndaloi persekutimin e te krishtereve, por per te ruajtur unitetin e Perandorise vete u be i krishtere vetem ne prag te vdekjes.

Konstandini qe nje legjislator i madh. Fale Kodeve te Theodosit (438) dhe Justinianit (529-534) kane arritur deri tek ne 360 ligje te Konstandinit.

Reformator i madh. Rikonstruktoi eliten. Zmadhoi Senatin e Romes nga 600 qe ishte ne 2000 antare, duke futur kriterin e meritokracise si kusht per te qene senator.

Ne fushen monetare dhe fiskale plotesoi sippermarrjen e Dioklecianit. Nen sundimin e Tij Bizanti i vogel u be Roma e Re (Qyteti i Konstandinit).

Konstandini eshte ndertuesi i objekteve me te medha te kultit te krishtere: Katedralet e Shen Pjetrit, Shen Sofise, Shen Gjonit. Ne Vendet e Shejta ndertoi Kishen e Lindjes, te Kryqezimit dhe te Ringjalljes se Krishtit.