Nga Slavoj Žižek
Letra e hapur e Institutit “The Future of Life” që kërkon një pauzë paraprake gjashtëmujore në zhvillimin e inteligjencës artificiale është nënshkruar tashmë nga mijëra figura të profilit të lartë, përfshirë Elon Musk. Nënshkruesit shqetësohen se laboratorët e Inteligjencës Artificiale janë “të bllokuar në një garë jashtë kontrollit” për të zhvilluar dhe vendosur sisteme gjithnjë e më të fuqishme që askush – përfshirë krijuesit e tyre – nuk mund t’i kuptojë, parashikojë ose kontrollojë.
Megjithatë, ne duhet të konsiderojmë se çfarë është në rrezik. Në librin e tij të vitit 2015, Homo Deus , historiani Yuval Harari parashikoi se rezultati më i mundshëm i Inteligjencës Artificiale do të ishte një ndarje radikale – shumë më e fortë se ndarja klasore – brenda shoqërisë njerëzore. Së shpejti, bioteknologjia dhe algoritmet kompjuterike do t’i bashkojnë fuqitë e tyre në prodhimin e “trupave, trurit dhe mendjeve”, duke rezultuar në një hendek të zgjeruar “midis atyre që dinë të inxhinierojnë trupat dhe trurin dhe atyre që nuk e dinë”. Në një botë të tillë, «ata që ngasin trenin e përparimit do të fitojnë aftësi hyjnore të krijimit dhe shkatërrimit, ndërsa ata që mbeten pas do të përballen me zhdukjen».
Paniku i pasqyruar në letrën e Inteligjencës Artificiale vjen nga frika se edhe ata që janë në “trenin e përparimit” nuk do të jenë në gjendje ta drejtojnë atë. Padronët tanë feudalë dixhitalë janë të frikësuar. Ajo që ata duan, megjithatë, nuk është debat publik, por më tepër një marrëveshje midis qeverive dhe korporatave të teknologjisë për të mbajtur pushtetin aty ku i takon.
Një zgjerim masiv i aftësive të Inteligjencës Artificiale është një kërcënim serioz për ata që janë në pushtet – duke përfshirë ata që zhvillojnë, zotërojnë dhe kontrollojnë. Ai tregon asgjë më pak se fundi i kapitalizmit siç e njohim ne, i manifestuar në perspektivën e një sistemi vetë-riprodhues të Inteligjencës Artificiale që do të ketë nevojë gjithnjë e më pak të dhëna nga agjentët njerëzorë (tregtimi algoritmik i tregut është thjesht hapi i parë në këtë drejtim). Zgjedhja që na mbetet do të jetë mes një forme të re komunizmi dhe kaosit të pakontrollueshëm.
Chatbot-et e reja do t’u ofrojnë shumë njerëzve të vetmuar (ose jo aq të vetmuar) mbrëmje të pafundme dialogu miqësor rreth filmave, librave, gatimit ose politikës. Për të ripërdorur një metaforë timen të vjetër, ajo që njerëzit do të marrin është versioni i Inteligjencës Artificiale i kafesë pa kafeinë ose sodës pa sheqer: një fqinj miqësor pa skelete në dollapin e tij, një tjetër që thjesht do t’i përshtatet nevojave tuaja. Këtu ekziston një strukturë e mohimit fetishist: “Unë e di shumë mirë që nuk po flas me një person të vërtetë, por më duket sikur jam – dhe pa asnjë nga rreziqet shoqëruese!”
Në çdo rast, një ekzaminim i afërt i Inteligjencës Artificiale tregon se ajo është një përpjekje tjetër për të ndaluar të pamundurën. Ky është një paradoks i vjetër: është e pamundur për ne, si njerëz, të marrim pjesë në një të ardhme post-njerëzore, ndaj duhet të ndalojmë zhvillimin e saj. Për t’u orientuar rreth këtyre teknologjive, duhet të bëjmë pyetjen e vjetër të Leninit: Liri për kë që të bëjë çfarë? Në çfarë kuptimi ishim të lirë më parë? A nuk ishim të kontrolluar shumë më tepër nga sa kuptonim? Në vend që të ankohemi për kërcënimin e lirisë dhe dinjitetit tonë në të ardhmen, ndoshta duhet së pari të mendojmë se çfarë do të thotë liri tani. Derisa ta bëjmë këtë, ne do të veprojmë si histerikë, të cilët, sipas psikoanalistit francez Jacques Lacan, janë të dëshpëruar për një padron, por vetëm një që ne mund ta dominojmë.
Futuristi Ray Kurzweil parashikon se, për shkak të natyrës eksponenciale të përparimit teknologjik, së shpejti do të kemi të bëjmë me makina “shpirtërore” që jo vetëm do të shfaqin të gjitha shenjat e vetëdijes, por edhe do ta tejkalojnë shumë inteligjencën njerëzore. Por nuk duhet ngatërruar ky qëndrim “post-njerëzor” me preokupimin paradigmatikisht modern për arritjen e dominimit total teknologjik mbi natyrën. Ajo që ne po dëshmojmë, në vend të kësaj, është një përmbysje dialektike e këtij procesi.
Shkencat e sotme “post-njerëzore” nuk kanë të bëjnë më me dominimin. Motoja e tyre është befasia: çfarë lloj pronash të paplanifikuara emergjente mund të fitojnë për vete modelet e inteligjencës artificiale të “kutisë së zezë”? Askush nuk e di, dhe këtu qëndron emocioni – ose, në të vërtetë, banaliteti – i të gjithë ndërmarrjes.
Prandaj, në fillim të këtij shekulli, filozof-inxhinieri francez Jean-Pierre Dupuy dalloi në robotikën e re, gjenetikën, nanoteknologjinë, jetën artificiale dhe Inteligjencën Artificiale një përmbysje të çuditshme të arrogancës tradicionale antropocentrike që mundëson teknologjia:
“Si mund ta shpjegojmë se shkenca u bë një veprimtari kaq e “rrezikshme” saqë, sipas disa shkencëtarëve të lartë, ajo përbën sot kërcënimin kryesor për mbijetesën e njerëzimit? Disa filozofë i përgjigjen kësaj pyetjeje duke thënë se ëndrra e Dekartit – ‘të bëhesh zot dhe zotërues i natyrës’ – është bërë e gabuar dhe se ne duhet të kthehemi urgjentisht në ‘mjeshtërinë e zotërimit’. Ata nuk kanë kuptuar asgjë. Ata nuk e shohin se teknologjia e profilizuar në horizontin tonë nëpërmjet ‘konvergjencës’ të të gjitha disiplinave synon pikërisht moszotërimim . Inxhinieri i së nesërmes nuk do të jetë nxënës i një “magjistari” për shkak të neglizhencës apo injorancës së tij, por me zgjedhje.”
Njerëzimi po krijon perëndinë ose djallin e vet. Ndërsa rezultati nuk mund të parashikohet, një gjë është e sigurt. Nëse diçka që i ngjan “post-njerëzimit” shfaqet si një fakt kolektiv, botëkuptimi ynë do të humbasë të tre subjektet e tij përcaktuese, të mbivendosura: njerëzimin, natyrën dhe hyjninë. Identiteti ynë si njerëz mund të ekzistojë vetëm në sfondin e natyrës së padepërtueshme, por nëse jeta bëhet diçka që mund të manipulohet plotësisht nga teknologjia, ajo do të humbasë karakterin e saj “natyror”. Një ekzistencë plotësisht e kontrolluar nuk ka kuptim, për të mos përmendur qetësinë dhe habinë.
E njëjta gjë, natyrisht, vlen për çdo kuptim të hyjnores. Përvoja njerëzore e “perëndisë” ka kuptim vetëm nga pikëpamja e fundësisë dhe vdekshmërisë njerëzore. Sapo të bëhemi homo deus dhe të krijojmë veti që duken “të mbinatyrshme” nga këndvështrimi ynë i vjetër njerëzor, “zotat” siç i dinim do të zhduken. Pyetja është se çfarë do të mbetet, nëse ka ndonjë gjë. A do ta adhurojmë Inteligjencën Artificiale që kemi krijuar?
Ka çdo arsye për t’u shqetësuar se vizionet tekniko-gnostike të një bote post-njerëzore janë fantazi ideologjike që errësojnë humnerën që na pret. Eshtë e panevojshme të thuhet se do të duhej më shumë se një pauzë gjashtëmujore për t’u siguruar që njerëzit të mos bëhen të parëndësishëm dhe jetët e tyre të pakuptimta, në të ardhmen jo shumë të largët./Project Syndicate – Limit.al
