Vetëm pak ditë përpara organizimit në Shtëpinëe Bardhë të samitit midis Kosovës dhe Serbisëme ndërmjetësim të Richard Grenellit, u bëpublike nga Prokurori Special për Kosovënaktakuza për Presidentin Thaci dhe Kryetarin e Partisë Demokratike, Veseli. Të dy akuzohenpër krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, lidhur me 100 vrasje të serbëve, shqiptarëve, kundërshtarëve politikë dhe romëve nëperiudhën fundi i 1998 deri në fillim 2000.
Prokurori Special e kishte paraqitur dosjen e aktakuzës te gjykatësi i Gjykatës Speciale me 24 prill 2020. Sipas procedurës penale gjykatësi e shqyrton dosjen brënda 6 muajsh, kohë në cilënose e konfirmon pranimin në ngarkim të Thacitdhe Veselit, ose e kthen atë për vijimin, thellimin dhe plotësimin e hetimeve sërish tekProkurori Special. Sipas procedurës, në këtëperiudhe 6 mujore, emrat e të akuzuarve mbetenkonfidencial. Ndërkohë, Prokurori Special dhezyra e tij për informimin e bënë publikeaktakuzën pothuajse dy muaj pas dorëzimit,katër muaj përpara afatit të shqyrtimit ngagjykatësi dhe vetëm dy ditë përpara samitit nëShtëpi të Bardhë midis Kosovës dhe Serbisë.
Gjithë diskursi i këtyre ditëve është rrethpyetjeve: përse u bë publike përpara koheaktakuza kundër Presidentit të Kosovës, Thaci?A ishte kjo si pasojë e diferencave midis BE dheShBA për samitin e Uashingtonit? A lidhej kyinformim publik me “Specialen’ dheparandalimin e copëtimit të Kosovës nëUashington? A kishte të bënte me përpjekjen përamnisti penale reciproke Kosovë-Serbi? Bazuarnë gjithcka që është bërë publike, si dhe nëanalizat e të dhënave të ndryshme tëdrejtpërdrejta dhe të tërthorta mendoj ka dyarsye kryesore që aktakuza u bë publike përparakohe dhe vetëm pak dite përpara samitit tëUashingtonit Vucic-Thaci të organizuar ngaRichard Grenell. Fillimisht është e nevojshme tëdimë dicka mbi ‘Specialen’ në Kosovë, sepsevërehet që flitet shumë, por dihet pak.
Si dhe përse u krijua ‘Specialja” në Kosovë
Pas luftës së vitit 1999, Kosova kaloi nënadministrimin e UNMIK në bazë të Rezolutës1244 të KS të OKB. Nga 1999 deri në 2008 nëKosovë drejtësia kaloi në duart e UNMIK. Nga viti 2008 në Kosovë u krijua misioni i EULEX iBE për drejtësinë dhe ligjin. Ndërkohë, nëKosovë kishte edhe organe të drejtësisëvëndore. Për një periudhë rreth 15 vjecare të trekëto struktura drejtësie të UNMIK, të EULEX dhe të Kosovës nuk arritën dot që të merrninpërsipër të hetonin dhe të gjykonin rastet e dyshimeve për krime lufte dhe krime kundërnjerëzimit të periudhës para dhe pas luftës 1998-2000 në Kosovë.
Për këtë arsye Kosova filloi të akuzohejndërkombëtarisht si vendi i mosndëshkueshmërisë dhe i mungesës së sundimittë ligjit të brëndshëm dhe ndërkombëtar. Nisi rënia e reputacionit ndërkombëtar të Kosovës. Midis këtij sensibilizimi të lartë ndërkombëtarepër dyshime për krime lufte dhe krime kundërnjerëzimit për disa individëve të lartë të UCK dhe dështimit të UNMIK, të EULEX dhedrejtësisë vendore të Kosovës për t’i hetuar dhegjykuar këto raste të dyshuara, u krijua njëvakum i cili nxiti BE dhe ShBA në iniciativënpër themelimin e një trupe speciale në 2015.
Në Kosovë pati debate dhe dilema të mëdha përkëtë trupë speciale. Por, për Kosovënalternativat ishin dy: ose të krijohej Prokuroriadhe Gjykata Speciale e Kosovës, me përbërjenga BE dhe ShBA si dhe me financim nga BE me qëndër në Hagë, ose t’i lihej iniciativa KS tëOKB të krijonte një prokurori dhe gjykatë ad hoc për Kosovën. Alternativa e dytë, do tëpërfshinte në këtë proces edhe Rusinë dheKinën, gjë që do ishte shumë e rrezikshme përvetë pozicionin e tyre kundër Kosovës.
Midis këtyre dy alternativave bazuar në njëmarrëveshje ndërkombëtare Kuvendi i Kosovësnë 2015 miratoi një amendament kushtetutës sidhe Ligjin për Dhomat e Specializuara dheZyrën e Prokurorit të Specializuar të Kosovës. Ata janë institucione të përkohëshme, me mandate dhe juriksion të përcaktuar për krimekundër njerëzimit, krime lufte dhe krime të tjerasipas legjislacionit të Kosovës, të cilat filluan tëkryhen ose u kryen në Kosovë midis 1 janarit1998 dhe 31 dhetorit 2000 nga persona me shtetësi të Kosovës ose të Republikës Federaletë Jugosllavisë, ose kundër personave me shtetësi të Kosovës ose të Republikës Federaletë Jugosllavisë. Dhomat e Specializuara si dheZyra e Prokurorit të Specializuar të Kosovësjanë me seli në Hagë të Hollandës. Personeli ityre është ndërkombëtarë, nga BE dhe ShBA. Financimi është nga BE.
Rastet e dyshuara për krime lufte në Kosovë, qënga viti 1999 e këndej i kanë marrë përsipërDhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit tëSpecializuar, të njohura ndryshe edhe si GjykataSpeciale. Risia e trajtimit të rasteve të dyshuara, tani qëndron te fakti se Dhomat e Specializuaraedhe pse të përbëra nga gjykatës e prokurorëndërkombëtarë dhe me seli nëHagë funksionojnë me Kodin Penal dhe ligjet e aplikueshme të Republikës së Kosovës. Dhomatjanë pjesë e sistemit kosovar të drejtësisë dhe ibashkëngjiten Gjykatës Themelore, Gjykatës sëApelit, Gjykatës së Lartë dhe GjykatësKushtetuese. Aktualisht Zyra e ProkuroritSpecial u ka dërguar ftesa për intervista dhedëshmi disa personave, kryesisht ish-pjesëtarë tëUÇK–së. Por, të gjitha aktakuzat, duke përfshirëedhe ato kundër Presidentin Thaci dhe ishKryetarit të Kuvendit të Kosovës, Veseli, janëakuza krejtesisht individuale dhe absolutisht jo kundër UCK-së. Dhe tani, le t’i kthehemi pyetjesse përse u bë publike përpara kohe aktakuzakundër Thacit.
Arsyeja I: Rreziku i zhbërja e ‘Speciales’ me vendim parlamenti në Kosovë
Kur nga kanale të shumta burimeshinformacioni, duke përfshirë edhe thirrjet e dëshmitarëve dhe të akuzuarve për intervistimenë Hagë filloi të kuptohej qartësisht se “Specialja’ për Kosovën filloi seriozisht punë, në Kosovë nisën përpjekje të caktuara nga qarqepolitike dhe persona të lartë që të zhbëninProkurorinë dhe Gjykatën Speciale. Një lobim iorganizuar dhe iniciativa të ndryshme filluan tëpërgatisnin një peticion edhe në Kuvendin e Kosovës. Ishte ky një proces retrogradë shumë idëmshëm dhe i rrezikshëm për Kosovën, drejtësinë dhe sundimin e ligjit.
Kundër këtyre përpjekjeve menjëherë reagoiAmbasadori i ShBA në Kosovë, Delawi. Në njëevent me 22 dhjetor 2018 Delawi deklaronte… “Jam këtu për të folur për përkushtimin e Kosovës ndaj drejtësisë dhe të ardhmes së saj sivend demokratik dhe evropian. Ky përkushtimështë nën kërcënim serioz nga një nismë për ta zhbërë apo ndryshuar ligjin që autorizonGjykatën Speciale”…”Kjo përpjekje paraqetshembull të tmerrshëm të rastit kur interesatvetanake mbizotërojnë mbi të mirën e përgjithshme dhe mbi interesat e Kosovës sishtet”… “deputetët që e mbështesin këtë nismë –dhe politikanët që i prijnë asaj, përkundërmohimeve të tyre – do t’iu nënshtrohen pasojavespecifike dhe të ashpra nëse kjo nismë ka sukses”...”Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të bëjnë gjithçka që e kanë në fuqi për tësiguruar që Gjykata të ketë mundësi ta përfundojë mandatin e saj”…”Kosova nukmund të jetë vend ku pandëshkueshmëria ështënorme”. Më tej ambasadori Delawi shtronpyetjet: “A dëshironi që Kosova të jetë vend kusundimi i ligjit nuk zbatohet për ata që kanëpushtet ose miq politikë? A dëshironi që Kosovatë jetë vend ku kriminelët nuk përballen me kurrfarë pasojash për krimet e tyre? A dëshironiqë Kosova të jetë vendi i lënë prapa kur të tjerëtt’i bashkohen Bashkimit Evropian? Apo mosdëshironi që Kosova të jetë vend ku respektohetsundimi i ligjit, që mbron të drejtat e viktimavedhe që e merr vendin e vet të duhur si anëtare e respektuar e bashkësisë ndërkombëtare dhealeate me Shtetet e Bashkuara të Amerikës?”(Fjala e ambasadorit Delawie lidhur me Gjykatën Speciale, 17.01.2018,https://xk.usembassy.gov/sq/fjala-e-ambasadorit-delaëie-lidhur-gjykaten-speciale/)
Duke i bërë jehonë të drejtpërdrejtë fjalës sëAmbasadorit të ShBA në Kosovë, Delawi, Washington Post, me 22 dhjetor 2018 botonteshkrimin “US warns Kosovo against the Lawon Special Court”, ku citohej ambasadoriamerikan në Kosovë si më poshtë…“Më duhetta them se jam shumë i zhgënjyer që kjo gjëerdhi nga askund në këto ditët e fundit, pa kurrfarë debati publik për këtë çështjethellësisht të rëndësishme për të ardhmen e Kosovës. Kjo është e turpshme ngakëndvështrimi im...Nëse kjo iniciativë do të ketësukses, atëherë do të ketë edhe implikimejashtëzakonisht negative për të ardhmen e Kosovës si pjesë e Europës. Do të konsiderohetnga SHBA si thikë pas shpine. Kosova do tëzgjedhë izolimin, në vend të bashkëpunimit dhee urrej ta them se do të kthehet ora prapa përKosovën”.
Arsyeja II: Rreziku i zhbërjes së ‘Speciales’në këmbin të coptimit territorial
Kur përpjekja për zhbërje të “Speciales’ ngabrënda Kosovës, prej deputetëve dhepolitikanëve të interesuar për këtë dështoi,athere u hodh hapi dytë, për ta zhbërë atë me marrëveshje ndërkombëtare, pra përmes tëdrejtës ndërkombëtare. Për këtë u shfrytëzuannegociatat Kosovë-Serbi. Ishte kjo asryeja qenegociatat midis Kosovës dhe Serbisë, prej dyvitesh u futën në rrugë konspirative. Asnjë llojtransparence, gjithëpërfshirje dhepërgjegjshmërie nuk pati lidhur me to. Gjithckau mor vesh më vonë, në mënyrë të paqartë dhekonfuze. Por, gjithsesi u mor vesh. Një pazar ivërtetë është bërë midis Thacit, Vucicit dheRamës. Këtë pazar e ka lehtësuar, mesa duket,edhe konfuzioni i misionarëve diplomatikBolton-Grenell nga Shtëpia e Bardhë.
Në negociata ky proces pazar njihet si ‘tit-for-tat’, ose e thënë ndryshe ’unë të jap këtë, që ti tëmë japësh atë’…dhe kështu pazari vazhdonderisa palët dakordohen për marrëveshjen. Nërastin e bisedimeve konspirative Kosovë-Serbimidis Thacit, Vucicit dhe Ramës procesi ‘tit for tat’ ka qënë i lidhur edhe me zhbërjen e Gjykatës Speciale për Kosovën. Me termadirekte synimi ka qënë që të bëhej ‘shkëmbimi ishpërbërjes se Speciales me lëshime territorialepër Serbinë’.
Ky shkëmbim, që kërcënonte njëheraziekzistencën e ‘Speciales’ dhe integritetinterritorial të Kosovës, mendohet se është njëprej arsyeve themelore që Prokurori Special ngriti zërin për aktakuzën e tij për PresidentinThaci dy muaj pasi ia kishte dorëzuar dosjengjyqtarin special dhe fare pak ditë përparasamitit konfuz midis Thacit dhe Vucicit nëShtëpinë e Bardhë me ndërmjetësimin e Richard Grenell.
Momenti ka përputhur interesat e “Speciales’ me ato të mbrojtjes së integritetit territorial tëKosovës. Pikërisht këtë fakt e vë në dukjepublikisht këto ditë prestigjiozja ‘Der Standard’. Në një artikull të posaqëm, shkruar ngaAdelheid Woelfl, ‘Der Standard’ thekson se “Thacit iu ofrua shpërbërja e “Speciales’, nëkëmbim do i lëshonte pe Serbisë”. Duke analizuar fjalimin e Thacit në daljen e parëpublike mbas aktakuzës, autorja vëren se “Thaciu përpoq që të fshihej pas UCK-së edhe pse po akuzohej personalisht”.
Më tej, autorja e tekstit Adelheid Woelfl, pretendon se “marrëveshja e Uashingtonitparashikonte shpërbërjen e Gjykatës Speciale, në këmbim të lëshimeve që Thaçi do të bënte përSerbinë”. Por, ajo që gazetarja e quan si“marrëveshje e ndyrë” nuk u arrit.
Më tutje, në shkrim autorja në fjalë citonKomisionerin për Çështjet Transatlantike nëQeverinë Gjermane dhe anëtarin e BundestagutGjerman, Peter Beyer, i cili e komentoi kështuaktakuzën ndaj Thacit: “Për mua është e rëndësishme që të theksoj se nuk është UÇK nëbankën e të akuzuarve këtu, por individët qëishin në pozicione drejtuesve në UÇK në atëkohë. Pajtimi fillon me ballafaqimin me tëkaluarën e luftës. Kjo mund të funksionojë vetëmnëse krimet e luftës– nga kushdo që janë kryer– identifikohen dhe trajtohen me ligj”.Më tejBreyer, është cituar nga autorja, të jetë shprehurse, “Gjykata e Posaçme dhe prokuroria publikeluajnë një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm nëkëtë drejtim dhe duhet të mbështeten fuqimishtnga të gjitha forcat shoqërore dhe politike nëKosovë dhe partnerët europianë,”. “I dërguari iTrump–konkludon Der Standard–Richard Grenell ‘kopsiti’ marrëveshjen, e cila ka dështuar tani”. (https://dosja.al/der-standard-godet-presidentin-e-kosoves-thacit-iu-ofrua-shperberja-e-gjykates-ne-kembim-te-leshimeve-per-serbine/)
Nga disa burime të tërthorta, gjithashtu ështëtheksuar, se në bisedimet konspirative ‘tit-for-tat’ është bërë fjalë për një lloj ‘amnistie penalepër krimet e luftës dhe krimet kundërnjerëzimit’, kryesisht për Thacin, amnisti që do e ofronte Vucic në përfitim të territoreve tëKosovës. E që kjo amnisti të mund të realizohej, duhej të zhbëhej ‘Specialja’ në Kosovë.
Juridikisht kjo do të mund të bëhej përmesmarrëveshjes së draftuar, e cila pas firmosjes nëShtëpinë e Bardhë, do të kalohej për ratifikim nëKuvendin e Kosovës. E nëse marrëveshja do ratifikohej, si një akt i të drejtës ndërkombëtare,bazuar mbi parimet e së drejtës, ajo do prevalonte mbi gjitha aktet e të drejtës sëbrëndshme, duke përfshirë edhe amendamentinkushtetues dhe ligjin për ‘Specialen’ në Kosovë. Analiza logjike të shpie se kjo ishte skema e zhbërjes se ‘Speciales’, përmes së cilës do bëhejshkëmbimi i amnistisë së Thacit me dhënieterritoresh Kosovare për Serbinë.
Publikimi parakohe i aktakuzës për Thacin e Veselin nga Prokurori Special, duke mbrojtur nëfakt ekzistencën dhe funksionimin e “Speciales’ në Kosovë, ka parandaluar arritjen e marrëveshjes së pistë për shkëmbimin e zhbërjessë ‘Speciales’ dhe amnistisë së Thacit medhënie territoresh të Kosovës për Serbinë.
Bërja publike e parakohëshme e aktakuzës ka qënë pikërisht momenti që ka përputhurplotësisht interesat e mbrojtjes se ‘Speciales’ me mbrojtjen e integritetit territorial të Kosovës. E tani shtrohet pyetja e titullit të këtij artikulli: aktakuza kundër Thacit është e parakohëshme, apo në kohën e duhur? Bazuar në analizën e mësipërme publikimi i aktakuzës kundër Thacitu bë bash në momentin e duhur.
