Zoti, pasi e bëri karrocjerin Mark Pati një qënje me vetëdije, për të siguruar bukën e gojës, e vuri të punonte me një kafshë të pavetëdijëshme. I dha frerin në dorë, që ta drejtonte nga të dëshironte ai, dhe krahas frerit, edhe një kamxhik të madh prej lëkure për ta fshikulluar në kurriz në rast se nuk i bindet. Po kur nuk bën fajde as freri, as kamxhiku, ç’far duhet të bëjë karrocjeri Mark Pati? Zoti këtë, vërtet nuk ia ka treguar. Ndaj, ai sillet e përsillet rrotull e rrotull me kalin e tij të pabindur aq fort, sa britmat urdhëruese të tij në njërën anë dhe hingëllimat dëshpëruese të kafshës nga ana tjetër, i bëjnë një dyzinë grashë shtëpiake, të dalin në dritare për të bërë sehir atë shfaqje, që medemek, i shkriu gazit.
I ulur në një gjysëm lëkur deleje të shtruar mbi fronin prej dërrase, me një tendë të vogël mushamaje përsipër, me frerin e kapistrës në njërën dorë dhe kamxhikun në dorën tjetër, karrocieri Mark Pati ndjehet zot i vogël. Zot i kalit dhe i karrocës, sipër të cilës mund të lëvizësh me ritmin e një jete më të shpejtë, të shkosh shumë përpara me një trokth të rregullt, të shtruar e të sigurt, gjithnjë duke i parë njerëzit nga një lartësi jo e zakontë; t’i përshëndesësh të njohurit kalimthi, pa qenë nevoja të ndalesh për tu dhënë dorën.
Ia kanë nevojën Mark Patit tregëtarët, që duan të trasportojnë nga njëri vend në tjetërin lloj-lloj sendesh e produktesh, sidomos mëngjeseve herët, kur hapet pazari me tendat e shitjes e deri në mbrëmje vonë kur rrugët, pothuaj boshatisen krejt nga njerëzit.
Duke tërhequr frerin majtas e djathtas, duke vërvitur kamxhikun herë në ajër e herë mbi kurriz të kalit, ai u bije rrugëve të qytetit pash më pash, nga mëngjesi në darkë, nga e hëna, gjer tek e shtuna. Të dielën …
I duhet një ditë pushim, ta marrë djalli, ta marrë; një ditë për veten e tij, që të zbavitet: një shëtitje e qetë në ajrin e pastër të mëngjesit, një dorë letra me fqinjin llafazan, por zemërmirë, të dëgjojë në manjetofon ato këngët e të famshmit Qinan Qima, të hedhë ndonjë gotë me aq sa ia mban xhepi në ndonjë lokal të dorës së tretë, ose…ose… – le ta themi, pra, edhe këtë, – të përvidhet shkallëve të pallatit gjashtëkatësh, për tu futur në apartamentin ku lënesha Xhina Sina e pret në dritare, ndërsa psherëtin nga padurimi.
Pikërisht sot është e diel dhe ai e ka lënë të shkojë tek ajo, të cilën ka dy javë, që s’e ka takuar. Ajo e pret në dritare për ta ftuar me një lëvizje të lehtë të cepit të perdes, një sinjal ky, që i thotë Markut se është e vetme në shtëpi.
Por ja që për bela, pikërisht sot u dashka të rrahë kalin me kamxhik, sepse nuk i bindet; dhe për më tepër, në sy të gjithë asaj grarie, që ka dalë e bën sehir dritareve të pallatit!
Përballë tij, lidhur pas krahut të rrëzuar të një vinçi të prishur, qëndron një pelë herxhele, e mbajtur mjaftë mirë, me një pullë të bardhë mu në mes të ballit dhe me qimet e vitheve, që i shkëlqejnë në diell.
Hingëllimat e saj, janë një thirrje premtuese për kalin e ngratë, i cili ia ngul vështrimin me një qëllim të drejtë e të pafajshëm, ndërsa poshtë barkut, nis të rritet një pallosh i hatashëm, i madh e i zi me një kokë rrumbullake në majë, që e lë pa mend grarinë.
Përballë, nga ana tjetër e rrugës, pela vazhdon t’i premtojë kalit me mënyrën e saj prej kafshe, gjithnjë duke e parë me sytë e bukur, të mëdhenj e të pafajshëm; duke dridhur në mënyrë provokuese lëkurën me qimet, që i shkëlqejnë mbi vithe e duke lëshuar herë pas here hingëllima ndjellëse.
Si kali, si Mark Pati kanë të njëjtin hall; veçse kali i ngratë nuk ka vetëdije, nuk di të flasë për t’ia mbushur mendjen të zotit, që ta lejojë ta bëjë atë punë me atë pelë të bukur të lidhur buzë rrugës; atë punë që ai nuk e ka bërë, që nga koha kur e mprehën në karrocë. Kurse i zoti di të flasë, të kërcënojë, të shajë madje të godasë edhe me kamxhik kur është nevoja. Por prap kali mbetet kalë dhe mungesa e vetëdijes sërish e pengon ta kuptojë të zotin me fjalët, sharjet dhe kamxhikun. Një instikt i fuqishëm, që nuk dihet në ç’far skute të fshehtë e ka selinë, i thot kalit, që ka të drejtë, ndaj ai nuk i bindet të zotit dhe dënohet të durojë rrahjet e kamxhikut përmes sharjeve. Graria, që ka dalë e bën sehir nga dritaret, zbavitet me këtë lojë kaq të ngatërruar dhe në një far mënyre, me aq sa i shohin sytë, i jep të drejtë kalit.
Mark Patit i duhet patjetër ta bëjë zap kafshën e tij, ta largojë prej aty, ta lidhë diku, sepse vërtet po bëhet gazi i botës para gjithë asaj grarie, që ka dalë dritareve për të parë atë palloshin e hatashëm të kalit, brofjet e tij të ethshme për t’i kërcyer në shpinë asaj pele dhe…
Ndërsa jep e merr duke tërhequr fort kalin për frerësh, Mark Pati pengohet në një tabelë të vogël të ngulur në tokë dhe gati rrëzohet.
Është një tabelë, e cila u tregon karrocjerëve, që nuk lejohen të futen me kafshët e tyre përmes pallateve me rruginëzat e saposhtruara me pllaka e me lule të stinës të mbjella anash.
– Ke parë ti…? – i drejtohet ai gjith mllef një plaku të dobët, që ndalon për të bërë sehir këtë skenë, – U prishim pamjen e qytetit ne karrocjerët atyre zotërinjve të bashkisë!
Dhe si e shkul tabelën, e flak tej gjith inat; pastaj sërish, tërheq fort kalin e pabindur, ndërsa e fshikullon me kamxhik si gjithnjë, duke sharë me ç’t’i vijë në gojë.
Plaku ngre supet për t’i treguar se ai nuk ka ç’të thotë për këtë. Madje, jo që nuk ka ç’të thotë, por ta lërë rehat, sepse ka hallet e tij të pasosura; le që nuk dëgjon mirë as nga veshët.
– Ky far qyteti…! – vazhdon të shfryjë pezmin e tij karrocjeri Mark Pati.
Dhe përmes romuzeve e të qeshurave, që shkëmbejnë graria atje lartë dritareve, sërish fshikullon me kamxhik kafshën e ngratë.
I friksuar për tmerr nga britmat e të zotit, që rrotullon kamxhikun e lëshon sharje të njëpasnjëshme në ajër, kali përpiqet të ngrihet në këmbët e pasme me gjithë karrocë, por s’ia del dot mbanë. Atëherë, në shenjë mohimi, lëviz kokën e tij sa majtas djathtas dhe rrotullohet e rrotullohet me gjithë karrocë.
Nga dritarja e apartamentit të katin të dytë, një mesogrua pallavoze me cicat e mëdha, e veshur me një fustan të hapur dekolte dhe që thirret Malka, kthen kokën nga dritarja përbri nga ku bën sehir komshia e saj. Dhe duke treguar me kokë palloshin e stërmadh të kalit, gjithnjë duke qeshur thotë:
– Marshalla! Zot rritua kaq burrave tanë!
Me një buzëqeshje të lehtë në cep të buzëve, komshia gjasme na bëhet me turp. Ajo i thotë Malkës, që të futet brenda, sepse, medemek, nuk ka asgjë, që ia vlen të shikohet; dhe se ajo vetë është grua serioze. Hedh medemek, ashtu kot edhe një vështrim të fundit, fut ngadalë kokën brenda dhe mbyll dritaren. Po prap nuk i rrihet: lëviz me kujdes cepin e perdes dhe si një hajdute, nis ta vjedhë atë pamje me sytë, që i shkëlqejnë prapa xhamit.
Në dritaren e katit të tretë, ka zgjatur trupin e saj prej bilonje Shela Agustini, e cila, para nja katër muajsh, qe ndarë me burrin e parë, një tregtarë djathi, dhe fët e fët na u martua për së dyti me një regjisor Teatri. Edhe ajo, medemek rreket e rreket të shtrydhë disa rroba të sapolara, për t’i nderë pastaj, në një tel pranë dritares; dhe, kinse krejt rastësisht, herë drejtëpërsëdrejti e herë me bisht të syrit, vështron atë alamet palloshi të varur mes shalëve të kalit, që tendoset e godet barkun me një rrahje të mbytur.
Ndërsa karrocieri Mark Pati, jep e merr për të bërë zap kalin e tij të pabindur, në apartamentin e katit të gjashtë, Xhina Sina, kjo lëneshë e vetmuar, e cila ka kohë që shikon prapa xhamit të dritares atë ndeshje mes kalit dhe dashnorit të saj, ndërsa dridhet e digjet nën vete nga një tundim torturues, heq e flak mbi dysheme njërën pas tjetrës rrobat e trupit.
Një dorë burri si kthetër shqiponje, zgjatet jashtë dritares së apartamentit të katit të tretë, mbërthen për jakës së fustanit Shela Agustinin dhe e merr me vete.
Nuk vonon shumë dhe në dritaren e katit të dytë, asaj Malkës pallavoze, me cicat marshalla, – që deri pak më parë fliste e bënte shaka me grarinë e pallatit, – tashmë i ka ikur goja; me sytë gjithnjë mbi palloshin e stërmadh të kalit, është bërë e heshtur si një pulë; pastaj nis të lëvizë me kolpe, të bëjë para e prapa si ta shtynte dikush nga mollaqet. Sëfundi e mbërthen një zjarrmi e madhe, i perendojnë sytë poshtë qerpikëve dhe si t’i ketë rënë të pakët, fiket mbi parvazin e dritares.
Është ditë e diel dhe burrat, si gjithnjë janë në shtëpi.
Vërtet, që nuk ka lezet ta shikosh kaq gjatë një kalë të harbuar, që mban varur poshtë shalëve një pallosh të stërmadh, që e bën atë pelën alle të ëndërrojë me sytë hapur dhe grarinë të harrojë punët e shtëpisë e të dalë në dritare për të parë serë, por…
Tek kthesa e rrugës matanë, ja ku shfaqet duke ecur i zoti i pelës, një burrë i moshuar me mustaqe mbi buzë e qeleshe të bardhë në kokë.
Duke mbajtur mes dhëmbëve një llullë të madhe, ai zgidh litarin e kapistrës, ia hyp pelës në shpinë me një kërcim të sprovuar, dhe, duke parë herë pas here nga graria, që ka dalë dritareve, tund kokën nga shtysa e një mendimi qesharak dhe zhduket me gjithë pelën prapa kthesës matanë.
Atëherë kali i karrocierit Mark Pati, teksa turfullon gjithnjë rrallë e më rrallë dhe avullon i lagur nga djersa e përpjekjeve të tij të dështuara, me sytë e trembur nga frika e ndonjë goditje tjetër me kamxhik, e tkurr ngadalë e pa u ndjerë palloshin e tij të stërmadh dhe i bindet të zotit. Njëra pas tjetrës, edhe gratë tërhiqen nga brenda dhe mbyllin dritaret.
Shfaqja, tashmë pothuajse ka mbaruar.
Mark Pati, e lidh mirë e mirë gjith inat rrypin e gjatë të kapistrës për një hekuri të ngulur në tokë pranë qoshit të pallatit, i rras kalit në kokë torbën e taxhisë; pastaj i fut një të sharë nëpër dhëmbë siç dijnë të shajnë ngaherë karrocjerët.
Pasi hedh shikimin nga dritarja e katit të gjashtë, ku pret me padurim lënesha Xhina Sina, ai shikon ta ftojë lëvizja e lehtë e perdes dhe nis të ngjisë shkallët.
Xhina Sina e pret siç dinë të presin vetëm lëneshat.
Me të hyrë në apartamentin e saj, ajo i lëshohet si një gjeraqinë dhe ndërsa nis ta zhveshë duke u dridhur si në ethe, thotë.
– Ti je i mirë Mark, i mirë si një kalë.
(“Mendjet e njerëzve”, tregime, Plejad, 2005)
