Papunësia dhe rënia e lirës ka kohë që e mundojnë Turqinë. Për shkak të shtrenjtimit masiv të çmimit të ushqimeve, kriza bëhet gjithnjë e më e ndieshme. Qeveria e Erdoganit humbet prestigj dhe kërkon zgjidhje.
Për një kohë të gjatë turqit e konsideruan krizën një rrezik abstrakt. Por ndërkohë ajo lë gjurmë gjithnjë e më shumë në jetën e përditshme. Që në janar u rritën çmimet për frutat dhe perimet. Pas zgjedhjeve komunale në 31 mars gjendja u bë edhe më serioze. Për një kilogram qepë, disa tregtarë kërkojnë ndërkohë 10 lira turke, rreth 1,50 euro. Kjo është afërsisht trefishi në krahasim me një vit më parë. Kjo i zemëron turqit veçanërisht, sepse në fund të fundit qepët bëjnë pjesë në ushqimet bazë dhe në shumë gjellë të kuzhinës turke.
Në tregun e Kadiköy, një lagje e Stambollit direkt në Bosfor, atmosfera është jo e mirë. “Një gjë të tillë nuk e kam parë kurrë. Patatet, domatet, qepët më parë qenë diçka e zakonshme në tryezën e ngrënies, këtë vit bëjnë pjesë më tepër te produktet e luksit”, ankohet një klient që bën pazarin e përditshëm.
Prej fundit të vitit 2017 lira e humbi shumë vlerën, pjesërisht deri në 30 përqind. Megjithatë, shumë turq i mbetën besnikë Erdoganit dhe qeverisë së tij. Por gradualisht mbështetja e zgjedhësve duket se po humbet. Në zgjedhjet komunale në 31 mars, AKP-ja islamike konservatore përjetoi një disfatë të rëndë zgjedhore – dy qytetet më të rëndësishme të vendit, Stambolli dhe Ankaraja, i mori opozita. Ekspertët shohin dobësinë e ekonomisë si faktor vendimtar për rezultatin e keq në zgjedhje.
Shteti kundër “terroristëve të ushqimeve”
Sipas Presidentit turk Erdogan, përgjegjës për “terrorin e ushqimeve” janë fuqi të errëta. Spekulantët mbajnë të fshehura qepë, për t’i rritur qëllimisht çmimet. Kritikët thonë se inflacioni në tregun e ushqimeve është i vetëshkaktuar. Për të nxitur ekonominë, qeveria e AKP-së investoi për vite me radhë në sektorin e ndërtimit dhe la pas dore fusha të tjera.
“Politika ekonomike nuk ishte sa duhet e qëndrueshme dhe e orientuar drejt së ardhmes”, thotë Erdal Yalcin, profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare Ekonomike në shkollën e lartë të Konstancës. Shumë para u investuan në infrastrukturë dhe njëkohësisht për vite të tëra nuk u punua për rritjen e produktivitetit. Veçanërisht sektori agrar e bën të qartë dështimin e kësaj strategjie, thotë Yalcin. “Turqia ka kushte perfekte klimaterike për një bujqësi produktive. Megjithatë frutat dhe perimet duhet të importohen, sepse është investuar shumë pak në sektorin agrar.”
Ka rënë jo vetëm lira
Inflacioni brendaturk ecën në një hap me rënien e kursit të këmbimit. Euroja dhe dollari janë sot dyfish më të shtrenjta se tri vjet më parë. Kjo i vë shumë sipërmarrje turke para problemeve të mëdha: për të paguar kreditë, që kanë marrë te investorët e huaj, ato duhet të japin dy herë lira më shumë. Por shpenzimet për kreditë janë rritur edhe sepse investorët e huaj janë bërë më të ndieshëm ndaj rrezikut. Kjo ka të bëjë me faktin që në politikën e brendshme ka pak siguri dhe në politikën e jashtme Turqia është bërë një partner i vështirë, deklaron Yalcin.
Reformat strukturore si zgjidhje?
Për rritjen e ekonomisë dhe për të luftuar inflacionin, ministri i Financave dhe i Ekonomisë Berat Albayrak paraqiti në 10 prill një plan veprimi. Koha deri në zgjedhjet e ardhshme në vitin 2023 do të jetë kohë e “reformave strukturore ekonomike”, tha Bayrak.
“Programe si ky plan veprimi janë shpallur shumë, por nuk janë zbatuar kurrë”, thotë Yalcin. Sipas tij produktiviteti duhet të rritet përmes reformave strukturore. Për këtë sipërmarrje që nuk nxjerrin fitime duhet të falimentojnë, papunësia do të rritet përkohësisht. Për periudhën tranzitore duhet kërkuar një program ndihme në një kredidhënës ndërkombëtar. Por presidenti turk i druhet çdo përzierjeje nga bota e jashtme. Dhe një fazë masash ekstreme kursimi, mund ta dëmtojë edhe më tej popullaritetin e tij./DW