Nga Fitim Zekthi *
Teknologjia është parë gjithnjë si një mjet që ndihmon njeriun të rrisë fuqinë e tij, të rrisë kapacitetin e tij për të prodhuar, për të vepruar, për të kontrolluar etj. Ideologjia që mbështet këtë qëndrim mbi teknologjinë beson se teknologjia mund të kontrollojë realitetin, mund të zgjidhë problemet me anë të përdorimit të mjeteve apo metodave të ndryshme. Sipas kësaj ideologjie, në qoftë se mund të flasim për një ideologji të teknologjisë, qeniet njerëzore do të munden një ditë të zgjidhin çdo problem dhe madje do të mundin të kontrollojnë të ardhmen duke përdorur teknologjinë. Autorë të ndryshëm shprehen se këto ide do të bëjnë të mundur heqjen dorë nga feja dhe zgjedhjen e një autoriteti tjetër moral “më të lartë”.
Problemi i vërtetë me teknologjinë është pikërisht kjo ideologji. Kjo ideologji e kontrollit të realitetit dhe e mundësisë që njerëzit të zgjidhin çdo problem – jo vetëm varfërinë apo sëmundjet, jo vetëm shmangien e stresit dhe të depresionit, por edhe shmangien fare të vdekjes, është ajo që ka shkaktuar që tani probleme, të cilat vazhdimisht thellohen.
Për nga natyra e saj, teknologjia është e pavarur, ajo funksionon si një sistem më vete. Kjo nuk do të thotë se ajo nuk ndikohet nga veprimi i jashtëm, nuk do të thotë se teknologjia nuk ndërvepron me sisteme të tjera si njeriu, truri i njeriut, shteti, shoqëria etj. Sociologu Niklas Luhman thotë se është në natyrën e një sistemi që ai të jetë i pavarur, pasi operacionet e brendshme të sistemit funksionojnë të pavarura nga sistemet e tjera, ndonëse ndikohen nga to. E njëjta edhe me “operacionet e brendshme” të teknologjisë. Ne mund të heqim ose të shtojmë elementë në një teknologji, por pasi e kemi bërë këtë, operacionet e brendshme të saj nuk ndikohen nga veprimi ynë. Sa më i fuqishëm të jetë sistemi, sa më të përcaktuara dhe më të ndërlikuara t’i këtë ai operacionet e brendshme, aq më e vështirë është mbajtja në kontroll.
Në fillim të shekullit të 19-të, shkrimtarja Mary Shelley shkroi një roman të famshëm të quajtur “Frankenshtajni” (Frankenstein) ose “Prometeu Modern”. Romani flet për një personazh të quajtur Vikotor Frankenshatjn, i cili krijon në laborator me anë të përdorimit të kimisë dhe të alkimisë një krijesë që ngjan si përbindësh, të shëmtuar dhe të frikshëm. Përbindëshi nuk mund të përshtatet në shoqëri, atë të gjithë e urrejnë, ai ikën nga sytë këmbët. Në një fshat të thellë, ai gjen një lloj qetësie. Familjarizohet me jetën atje dhe nis të flasë. Miqësohet me një burrë të verbër dhe kujdeset për të. Kur vijnë, familjarët e të verbrit tmerrohen. Përbindëshi është i zemëruar pa fund me gjendjen e vet. Vendos të hakmerret me atë që e krijoi, pasi e mëson se cili e krijoi. Vret vëllanë e krijuesit të tij. Pastaj, kërkon që krijuesi të bëjë një përbindësh tjetër si ai që të jetë femër. Frankenshtajni pranon të krijojë një femër, por më pas e shkatërron eksperimentin sepse ka frikë se mund do të krijohet një racë përbindëshash. Përbindëshi vret shokun e ngushtë të Frankenshtajnit. Ai vret natën e martesës nusen e Frankenshtajnit. Babai i Frankenshtajnit vdes nga dëshpërimi. Frankeshtajni ia dedikon jetën tashmë shkatërrimit të përbindëshit. E ndjek atë në oqeanin arktik. Atje bie në akull. Një anije e gjen Frankeshtajnin të vdekur. Përbindëshi, pak më vonë, hipën në anije, por kur sheh Frankenshtajnin të vdekur, atëherë ai vendos të vetëshkatërrohet dhe ikën.
Pra, krijesa, përbindëshi që u bë në laborator, ishte një sistem i pavarur. Operacionet e brendshme që bënin të mundur funksionimin e tij ishin krejtësisht të pavarura. Për më tepër, Frankenshtajni kishte fuqi shkatërruese mbi vetë krijuesin e tij dhe mbi njeriun. Frankenshtajni ka hyrë në gjuhën e zakonshme si metafora e instrumentit, e mjetit, e krijesës që del kundër dhe madje shkatërron vetë atë që e ka bërë.
Një nga fushat më të dukshme, por edhe më domethënëse, në të cilën teknologjia mbretëron plotësisht, është ajo e komunikimit. Si pasojë e teknologjisë me anë të së cilës komunikohet njerëzit janë thuajse të gjithë Frankenshtajnë fatkeq. Filozofi francez Rene Girard thotë se njerëzit lindin të gjithë pa dëshira. Çdo dëshirë që kanë njerëzit gjatë jetës e kanë fituar atë me anë të imitacionit. Edhe Aristoteli ka folur për mimetizmin, i cili shërben për të krijuar dëshira te njerëzit. Njerëzit, si pasojë e mimetizmit, i fitojnë dëshirat nëpërmjet dy llojeve të ndërmjetësimit, atij të jashtëm dhe atij të brendshëm. Shembulli më elokuent, ndoshta, thotë Girard, i ndërmjetësimit të brendshëm është Don Kishoti. Ai lexonte libra mbi heroizmin e kalorësve dhe luftërat e tyre legjendare dhe i lindi dëshira të bëhet edhe vetë një luftëtar i tillë. Don Kishoti, dihet, u nis të luftojë si kalorës. Shembulli i ndërmjetësimit të jashtëm gjendet po te Don Kishoti. Ai i thotë Sanço Pançës që në qoftë se ai i bashkohet atij në “luftë”, atëherë ai do t’i japë atij një vend për ta qeverisur dhe do ta bëjë guvernator. Pra, Don Kishoti e fitoi dëshirën nga romani që lexoi, ndërsa Sanço Panço nga ajo që i tha Don Kishoti. Vetëm nëpërmjet këtyre dy formave të ndërmjetësimit, njerëzit fitojnë dëshira. Ai që i rriti në mënyrë të madhe dhe që tronditi mënyrën tradicionale të fitimit të dëshirave te njerëzit ishte televizioni. Televizioni shërben si një ndërmjetësues i përsosur. Nëpërmjet televizionit njerëzit nisën të kenë dëshira për fustanin që panë te një aktore, për shtëpinë që panë në një fshat, për makinën që panë në një telenovelë, për plazhin, për lugët, për gotat, për perdet etj. Televizioni, nëpërmjet ndërmjetësimit të fuqishëm që bëri dhe që bën ende, iu krijoi edhe u krijon dëshira të vazhdueshme duke i homogjenizuar ata, duke i bërë të duan thuajse të njëjtat gjëra, t’i duan në të njëjtën mënyrë dhe ç’është më e keqja, të duan gjëra që nuk u nevojiten. Filozofi Herbert Marcuse thotë se njerëzit në epokën e sotme kthehen në qenie që kanë nevoja artificiale. Njerëzit sot përjetojnë si nevoja ato që janë vetëm dëshira dhe këtë gjë e bën komunikimi nëpërmjet teknologjisë. Në këtë rast duhet thënë se teknologjia është shumë e fuqishme, asaj nuk i reziston dot askush. Kur doli televizioni, edhe shtëpitë filluan të arredoheshin në funksion të televizionit. Kolltukët, divanet, tryeza, etj. vendoseshin përreth televizorit. Njerëzit, që dikur rrinin në darkë bashkë, bisedonin apo luanin, tani shohin televizor. Televizori është në fakt jo vetëm mjeti i argëtimit, por edhe ndërmjetësuesi i madh, skllavëruesi i madh, prodhuesi më i madh i dëshirave, përbindëshi.
Nëpërmjet dëshirave që krijon televizioni rrit pritshmëritë për jetën, shton shqetësimet dhe është burim i dëshpërimit apo edhe i depresionit sepse shumë nga dëshirat e fituara nuk realizohen. Televizioni në këtë rast krijon idenë e papërmbueshmërisë. Vetë televizioni si teknologji është një sistem krejt i pavarur sa u takon operacioneve të tij të brendshme. Ti mund ta fikësh atë, mund të ndryshosh stacion, por mënyrën sesi funksionon, programet që ai ka, dëshirat që ai ndërmjetëson te ti nuk i prek dot. Ai të prek ty.
Pas televizionit, epoka e telefonave smartfonë i ka shumëfishuar të gjitha ato që bënte televizioni. Në qoftë se televizioni, thotë një studiues i njohur, ishte një teknologji që kishte shpejtësi kozmike krahasuar me atë të njeriut, tashmë në epokën e smartfonëve, teknologjia ka shpejtësi drite dhe njeriu shpejtësi kërmilli. Çdokush ka një smartfon, pra, çdokush ka një kompjuter, i cili është i lidhur me një rrjet global ku gjenden thuajse të gjithë. Shqipëria është një vend shumë më i ekspozuar se të tjerët nga këtij transformimi që bën komunikimi apo teknologjia. Duke qenë një shoqëri e dalë nga komunizmi, një shoqëri e cila për 50 vite vuajti nga uria dhe mungesa e kushteve minimale materiale, ajo është shumë më e prekshme dhe e dëmtueshme nga ky komunikim. Gjithashtu, edhe mungesa e një kulture të qëndrueshme si pasojë e shkatërrimit të kulturës tradicionale nga komunizmi e bën këtë rrezik shumë më të madh. Për këtë shkak, shkalla e seksualizmit në veshje në shoqërinë tonë është e frikshme. Shumica e të rinjve vishen në xhiro, në kafene, por edhe ne auditorë universiteti me tuta sporti, shumë të tjerë vishen në kafene apo auditorë me veshje që janë krejtësisht erotike, në mos pornografike. Shumica e të rinjve, por edhe e të moshuarve, duan vetëm vila, para, pushime luksi, makina, veshje ekstravagante etj. Një aspekt tjetër i tmerrshëm i komunikimit është manipulimi politik. Televizioni, duke qenë mjet i përdorimit masiv, u shkon të gjithëve në shtëpi dhe i detyron njerëzit të mendojnë pak a shumë në termat, me të cilat ai iu flet. Televizioni është mjeti më i dashur për regjimet politike. Regjimet e korruptuara, autoritare apo totalitare i kanë përdorur masivisht televizionet për të manipuluar njerëzit. Prania e shumë televizioneve dhe sidomos prania e smartfonëve në duart e kujtdo iu ka dhënë mundësinë të gjitha qeverive të manipulojnë gjerësisht njerëzit.
Sot, në media, ndodh implozioni i kuptimit të gjërave. Filozofi Jean Baudrillard thotë se ky implozion ndodh në tri mënyra. E para ka të bëjë me prodhimin e një informacioni në sasi të jashtëzakonshme. Për një çështje, për shembull, reforma në drejtësi në Shqipëri, prodhohet informacion nga deputetët të PS-së, nga Kryeministri, nga ministra, nga kryetari i Bashkisë Tiranë, nga analistë apo gazetarë të qeverisë. Që të gjithë flasin vazhdimisht gjatë ditës për këtë gjë. Gjithë çka ata thonë, përcillet te njerëzit nëpërmjet televizionit dhe portaleve apo internetit. Informacion mbi reformën në drejtësi prodhon edhe opozita, kryetari i saj, deputetët, gazetarë apo analistë pranë saj. Edhe ky informacion iu shkon njerëzve. Për reformën në drejtësi mund të flasin edhe disa ekspertë, të cilët mund të jenë të njëanshëm, por edhe të tjerë të paanshëm. Ky oqean fjalësh, informacioni, akuzash mbi reformën në drejtësi e bën të pamundur për njerëzit e thjeshtë para smartfonit apo televizorit për të kuptuar se ç’po ndodh, ç’është reforma, a është e mirë, apo merret në kontroll politik etj. Pra, regjimi ia doli të fshehë të vërtetën. Mënyra e dytë është ajo e të folurit në media me gjuhë teknike. Kjo gjë bën që njerëzit të mos mund të kuptojnë se cila është e vërteta në thelb. Pra, le të marrim përsëri rastrin e reformës në drejtësi. Deputetë, qeveritarë, këshilltarë të qeverisë, analistë flasin për krijimin e KLGJ-së dhe mënyrën sesi do të zgjidhet, flasin për mënyrën sesi këtë e ka bëtë ky vend apo ai vend, flasin për rezultatet që kanë dhënë në këtë vend, flasin për komisionin A që do të verififikojë çështjen B, flasin për nenin që e rregullon këtë gjë dhe për pikën e ligjit apo germën e Kushtetutës ku mbështetet etj. Për njerëzit ndodh sërish implozioni i kuptimit. Regjimi sërish fshehu të vërtetën. Mënyra e tretë e implozionit të kuptimit bëhet nëpërmjet spektaklit. Kryeministri vishet sipas modës japoneze dhe vëmendja shkon te veshja jo te thelbi dhe detyra e tij. Kryeministri vishet me atlete dhe sërish nuk merr vëmendje, ajo që ka rëndësi. Gjatë diskutimit mbi ligjin e arsimit, kur disa studentë protestuan duke gjuajtur me vezë Kryeministrin, pyetja që mori kohë të konsiderueshme në një emision ishte ku i blen studentët vezët dhe si i fshehën. Kryetari i bashkisë zhvillon festën e fërgesës në Surrel dhe ky spektakël mjafton për të fshehur të vërtetën ta zëmë mbi protestën për teatrin. Gjatë debatit për zgjedhjet në SHBA, dikush flet për rastin e Monika Levinskit, gjatë një debati mbi Islamofobinë dikush për mjekrën si objekt domethënës, dikush tregon një rast të një myslimani që pinte raki etj. etj. Të gjitha këta këto detaje spektakli çojnë në implozion të kuptimit të gjërave. Aspekti i manipulimit të mendjes së njerëzve për qëllime politike është edhe më i rrezikshëm pasi njerëzit do të humbin çdo mundësi të ndryshojnë sadopak diçka me vullnetin e tyre. Qeveria shqiptare është një nga ato qeveri që po përpiqet fort ta bëjë këtë gjë…
Marrë nga revista “Medius”
*pedagog UET
