Historia e djathit daton mbi 7 mijë vjet më parë
Arti i bërjes së djathit e ka origjinën 5500 vjet para Krishtit. Kjo është tepër domethënëse pasi tregon fermerët Neolitikë ishin të përfshirë përtej aktivitetit të gjuetisë pasi ata bëheshin më pak nomadë.
Në shumë shkrime thuhet se lopët nuk ishin vetëm për mish dhe qumësht, por edhe për djathë. Njerëzit e parë ishin intolerantë ndaj laktozës dhe djathi i bërë në mënyrë natyrale kishte më pak laktozë dhe kjo e bënte më të lehtë procesin e tretjes.
Bërja e djathit arriti edhe në Egjiptin e Lashtë. Muralet e 2000 vjetëve para Krishtit tregojnë se bërja e gjalpit dhe djathit si dhe mënyrat se si ruhej qumështi në çanta lëkure. Me shtrirjen e Perandorisë Romake arti i djathbërjes u rafinua edhe më tej. Madje disa shtëpi romake kishin kuzhina të posaçme për bërjen e djathit të quajtura “careale”.
Nga shkrimet e ndryshme historike mund ta gjurmojmë artin dhe ndikimin e bërjes së djathit në Europë dhe Mesdhe. Gjatë shekullit të 12-të para Krishtit Homeri shkroi rreth një djathi të quajtur Cynthos që u shit romakëve nga grekët.
Në shekullin e katërt pas Krishtit, djathi eksportohej rregullisht në Mesdhe dhe me rënien e Perandorisë Romake, djathëbërja shkoi në brigjet e Adriatikut dhe Jonit si dhe në Europën Jugore dhe Qëndrore
Djathi më i shtrenjtë nuk është francez
Në vitin 2004, u zbulua se djathi më i shtrenjtë nuk ishte bërë në Francë e as në Itali, por në Suedi. Në një qytezë të quajtur Bjursholm, Christer dhe Ulla Johannson bënë një djathë me qumështin e kombinuar të 3 drerëvetë tyre brilopatë, Gullan, Haelga, dhe Juna.
Të mjelësh një dre brilopatë mund të duhen rreth 2 orë pasi kur këto kafshë shqetësohen u thahet qumështi. Kjo është arsyeja pse këto kafshë milen në qetësi të plotë. Djathi nga qumështi i tyre kushton $1,000 për kilogram.
Djathë deveje
Në përgjithësi një deve mund të japë 5-20 litra qumësht në ditë, madje edhe pa pirë ujë për rreth 3 javë. Problemi qëndron se qumështi I devesë nuk koagulohet lehtësisht. Falë zhvillimit të teknologjisë, shkencëtarët përdorin rennet për të bërë djathë deveje. Aktualisht ky lloj djathi prodhohet vetëm në Mauritania të Afrikës dhe ka masa parandaluese për shitjen e tij në Europë.
Tregimi i Djathit Blu
Djathi blu është një term që përdoret për të cilësuar djathin që ka rripa me ngjyrë blu apo të gjelbër në të. Këto tipe djathi vjetërohen për të paktën 3-5 muaj. Përrralla pas djathit blu përfshin një të ri I cili harroi djathin në shpellë. Muaj më vonë ai kthehet dhe gjen vena me ngjyra djathi dhe kjo mendohet të jetë koha dhe mënyra se si u shpik ky djath..
Roquefort është një tip djathi blu me vena të gjelbra që është i dyti më i famshëm në Francë. Gorgonzola është djathë Italian me vena blu që prodhohet në Gorgonzola, Milan që prej shekullit të 9-të. Bleu d’Auvergne është një djathë më pak i kripur, dhe krem me ngjyrë blu që përdoret si salcë në sallatë. Stilton është një djathë blu anglez që përdoret në supëra apo hahet me krekërsa dhe dardhë.
Djathi ju mbron dhëmbët
Djathi është një burim i shkëlqyer i kalciumit, por përfitimet e tij shkojnë përtej kësaj. Djathi në fakt ju mbron dhëmbët nga kaviteti. Pështyma na ndihmon të rivendosim humbjen e kalciumit me kalimin e viteve. Djathi stimulon pështymën si dhe largon ushqimin nga dhëmbët. Pas ngrënies së ushqimeve goja bëhet më acidike. Dhëmbët janë të ndjeshëm ndaj aciditetit pasi prish emalin prandaj duhet të vendoset balanca. Ngrënia e djathit zhduk këtë aciditet dhe kthen balancën e pehashit të gojës, duke ruajtur emalin. Fosfori është minerali i dytë më i rëndësishëm në trup, pas kalciumit. Të dy këta minerale veprojnë për dhëmbë dhe kocka më të forta. Djathi I përmban të dyja. Cheddar i vjetruar, zvicerani, gouda dhe djathi blu janë disa nga djathërat që reduktojnë prishjen e dhëmbëve.
Ekzistojnë mbi 2000 lloje djathi
Mendohet se sot në botë ekzistojnë mbi 2 mijë lloje djathi të cilat karakterizohen në: Djathë i freskët, që është forma më e thjeshtë. Ky lloj djathi nuk përmban kimikate dhe prishet brenda një kohe shumë të shkurtër nëse nuk ruhen si duhen. Këtu futet djathi i fshati, Mozzarella, dhe Ricotta. Djathera gjysem të butë si Havarti. Djathërat me vrima që janë idealë për shkrirje dhe kanë shije të fortë. Ky lloj djathi ka vrima , mes tyre bëjnë pjesë Gruyère, Edam, and Gouda. Djathërat gjysmë të fortë kanë një kohë vjetrimi më të gjatë. Ato i nënshtrohen disa proceseve. Cheddar është një nga djathërat më të njohur që bëjnë pjesë në këtë kategoriQumështi nga dhia, delja dhe kafshët e tjera përfshi bualli e ujit është më popullori.Grekët bëjnë djathë Feta nga qumështi i deles, ndërkohë Pecorino Romano bëhet nga qumështi i dhisë.
Prodhuesi më i madh i djathit në botë
SHBA-ja është prodhuesja më e madhe e djathit në botë. Australia dhe Zelanda e Re kryesonin më parë por ranë për shkak të rritjes së kostove dhe ndryshimit të klimës. Nga ana tjetër Kina dhe India po dyfishojnë shifrat falë rritjes së mirëqenies dhe zhvillimit të urbanizmit. Nuk mund të flasim për prodhimin e djathit pa përmendur Wisconsin dhe Kalifornian në vendin e dytë.
