Fundi i një historie të palavdishme
Nga IZET DURAKU
Ç’janë këto tela me gjemba? Në gjuhën e përditshme të banorëve të zonave kufitare thërritet thjesht: klon. Mos iu afro klonit, mos i prek telat e tij! Çdo prekje ngrinte në alarm kufitarët për të ardhur në vendin e ngjarjes. Mund të ishte edhe prekje e pafajshme prej ndonjë egërsire pylli qoftë edhe paqësore, si bie fjala lepuri. Prekjet nuk mund të diferencoheshin. Të gjitha ishin alarmuese.
Në dhjetra e dhjetra kilometra përgjat kufirit shtetëror (përmasat e tij të sakta i dinë më mirë specialistët përkatës) shtrihej kloni, një gardh i lartë i thurur dendur me tela me gjemba. Kalonte fare pranë qendrave të banuara, shpesh duke iu larguar mjaft kufirit shtetëror. Mbeteshin matanë tij ara, bokërrima, kullota e pyje, të cilat mund t’i shkelje vetëm me leje të posaçme, ani pse ato mund të ishin jetikë për banorët e këtyre zonave.
T’i afroheshe klonit, do të thotë t’i afroheshe rrezikut. Fshatrat pranë tij e ndjenin vetem më të vetmuara. Miqtë e tyre po largoheshin. S’ishte e lehtë të zije mik në fshatrat pranë klonit. Do t’i rralloje detyrimisht vizitat, sepse para se të shkoje në fshatin e mikut pranë klonit, do të paraqiteshe për leje në degën e Punëve të brendshme. Mungesa e kësaj lejeje mund të ishte fatale: të kapi patrulla me e pakta do të kthenin mbrapsht. Veç kësaj mund të ndiqte dyshimin për tentativë arratisjeje. Dyshim jo i pakët besoj, tradhti e lartë ndaj atdheut. Vajzat e kanë më lehtë të martohen jashtë zonës së tyre, ndërsa për djemtë nusja duhej kërkuar gjatë. Sa herë kthehesha në fshatin tim, pamja e vrazhdë e klonit, që qarkohej si kular deri sipër shtëpive, më shfaqej gjithnjë e më e trishtueshme, më e pakuptimtë. Më kujtohet tregimi i Ismail Kadaresë “Kështjella Graks” dhe me mendje perifrazoja një replikë të tij: -“Pse u ndërtua kjo kështjellë, ky klon, si të thuash, ç’kohë, ç’alarm e polli?”
Edhe kësaj pyetje tashmë i është dhënë përgjigje. Ideja e rrethimit armiqësor duhej konkretizuar edhe me një rrethim real si puna e klonit. Miliona lekë të harxhuar. Gjithë ajo energji njerëzore për të pjellë një monstër. Fillimisht një pjesë e fshatarëve të punësuar në këtë ndërmarrje të mbrapshtë mbase kanë fërkuar duart për lekët e marra. Qeveri e fortë, ia mbyllin shtigjet hasmit. Por vetëkënaqësia është tepër jetëshkurtër. Zhgënjimi vjen sapo mbyllen vërtet shtigjet. Dhe para se të mbylleshin për armikun, u mbyllën për vetë fshatarët. Bjeshka që s’kishte njohur ndonjëherë pushtues, më në fund, si pa e kuptuar, u pushtua. As e jona, as e huaja. E askujt. Mbi të mund të bridhte lirisht vetëm çizmja e ushtarit. Pikëllima, një ndër bjeshkët e pushtuara, fitoi këtu kuptimin e emrit të saj: e pikëlluar.
Për një bjeshkë mund të ngjiteshe vetëm përmes disa portave, të cilat, më shumë se hapur, qëndronin mbyllur. Pranë tyre gjithnjë ushtari me listën emërore të lejeve në dorë. Le të merrte sa të duash malli për livadhet e krojet e akullta. Sentimentalizëm, romantizëm. Le të kishe nevojë për drutë e dimrit, le të brente meraku për kullotën e lopve, të dhenve. Pretendime. Merr leje po deshe … nëse të japin, nëse në kufi është gjendje diç më e qetë nëse nuk ka, siç thuhej, situatë e veçantë.
Më shumë se të huajit, iu trembëm vetvetes.
Të shkuara, të (pa) harruara!
Para nja dy muajsh fshatarët e Vlahnës në Kukës e shkallmuan në disa vende rrethojën gjembore. Për një ndodhi të tillë në fshatrat e Dibrës, mësova pak më vonë përmes shtypit. Së fundi edhe bashkëfshatarët e mi të Morinit e prishën shenjtërimin e klonit. Në të dy anët e rrugës automobilistike që të çon në pikën e kalimit kufitar, dukeshin shtyllat dhe telat në gjemba të mbledhura në dengje.
-Deshëm t’ua shisnim telin – më tha një shoku im, oficer kufitar, si me shaka – po fshatarët nuk pritën. Epo helbete, tani u duhet teli se do rrethojnë bahçet e tyre.
Kloni po prishet, kloni po shitet, mendova. Natyrisht milionat e harxhuara për ngritjen e tij, s’mund t’i zëvendësoje asnjë shitje, sado i suksesshëm të jetë ky biznes.Sa për mua, shpirti ma do që të mos blihet asnjë metër tel me gjemba nga fshatarët. Bahçet dhe arat bëjnë edhe pa këtë tel të mallkuar. Le t’ia gjejnë vendin arkitektët e tij, harxhet s’ka pse t’i paguajë më populli!
Sidoqoftë, vendet e bllokuara në kufirin shtetëror po çlirohen përsëri. Po çlirohen arat, bokërrimat, kullotat e pyjet e zëna nga kloni, po çlirohen bjeshkët. Çdo qytetar i këtij vendi po të dojë, mund të bredhë lirisht gjer ku ia ka caktuar që më 1913-ën Komisionin Ndërkombëtar. Ky çlirim me sa duket ishte i kushtëzuar nga çlirimi i disa rrugëve që i pat zënë Blloku në Tiranë. Po merr fund kështu një histori e palavdishme. Le të çlirohen plotësisht edhe plazhet në Durrës, Pogradec e gjetkë. Demokraci do të thotë liri dhe paqe.
Gazeta Bashkimi, 15 qershor 1991
Nga libri në proces botimi “Borë në fundshekull”