Vitin e kaluar, për herë të parë në pothuajse 170 vjet, nuk u regjistrua asnjë grabitje bankare në Suedi.
Duke pasur parasysh natyrën jashtëzakonisht të dhunshme të krimit të organizuar në këtë vend skandinav, për të cilin kemi lexuar shpesh muajt e fundit, fjalia e mëparshme tingëllon mjaft e pabesueshme. Megjithatë, përgjigja është mjaft e thjeshtë – nuk ka kuptim të grabisni bankat suedeze sepse nuk ka më para në degë dhe kasaforta.
Suedia është aktualisht vendi më i avancuar në botë kur bëhet fjalë për pagesat pa para dhe bankat suedeze janë liderët e këtij trendi.
Sektorë të tërë, si transporti publik, nuk pranojnë më para në dorë. Në përgjithësi, ka shumë mundësi që dyqanet suedeze, restorantet, muzetë, hotelet, shërbimet e ndryshme dhe institucionet publike të mos pranojnë para në dorë, domethënë që klienti të mbetet pa mallra ose shërbime nëse nuk ka një formë të pagesës digjitale.
Edhe administrata tatimore nuk do të pranojë asnjë pagesë cash, të cilën disa e konsiderojnë absurde dhe pyesin veten pse shteti nuk dëshiron të pranojë paratë që ka printuar vetë. Të vetmet institucione që janë të detyruara ligjërisht të marrin para në dorë kur paguajnë janë spitalet.
Në një sondazh të fundit të kryer nga banka qendrore suedeze, u zbulua se vetëm tetë për qind e qytetarëve paguanin blerjen e fundit me monedha ose kartëmonedha. Kjo përqindje ishte deri në 40 për qind vetëm dhjetë vjet më parë.
Edhe të moshuarit nuk përdorin më para në dorë
Edhe të moshuarit, të cilët konsiderohen se e kanë të vështirë të pranojnë risitë digjitale, në masë të madhe kanë ndaluar përdorimin e parave të gatshme.
Përqindja e moshave 65 deri në 84-vjeç që thonë se kanë përdorur para për blerjen e fundit ka rënë në nëntë për qind, nga 16 për qind vetëm dy vjet më parë.
Shumë qytetarë të moshuar besohet se kanë kaluar në pagesën digjitale me fillimin e pandemisë COVID-19.
Shumica e qytetarëve suedezë nuk kanë mbajtur kurrë fatura më të mëdha, si 500 ose 1.000 krona, dhe shpesh nuk e kanë idenë se si duken ato. Në përgjithësi, në Suedi është mjaft normale dhe e zakonshme të jetosh me vite pa asnjë monedhë apo faturë të vetme në portofol.
Kohët e fundit, kartat fizike, plastike të kreditit dhe debitit po zhduken me shpejtësi dhe po zëvendësohen nga versione digjitale dhe celulare, si dhe forma të tjera të ndryshme pagese digjitale të menjëhershme.
Paratë e përgjithshme të Suedisë sot janë afërsisht 80 miliardë krona ose rreth shtatë miliardë euro, por kjo është vetëm pak më shumë se një për qind e ofertës totale të parasë.
Analistët presin që në rreth 15 vjet, paratë do të vdesin plotësisht dhe se Suedia, ndoshta e para në botë, do të bëhet një shoqëri pa para.
Paraja e gatshme shihet si një shpenzim i panevojshëm dhe rrezik sigurie, si dhe një objektiv i vazhdueshëm për falsifikimin. Përveç kësaj, transaksionet digjitale janë më të lehta për t’u kontrolluar.
Megjithatë, jo të gjithë janë entuziastë për shoqërinë pa para. Prej vitesh ka pasur një debat nëse është e ligjshme refuzimi i parave të gatshme si mjet pagese. Megjithëse ligji thotë se “kartëmonedhat dhe monedhat e emetuara nga Riksbank janë kurs ligjor”, ish-shefi ligjor i Bankës qendrore suedeze Eric Frieberg argumentoi për të drejtën e tregtarëve për të refuzuar paratë e gatshme.
“Blerja në dyqane në thelb përfaqëson lidhjen e një kontrate midis dy palëve. Dyqanet mund të heqin para nga kjo marrëdhënie kontraktuale, domethënë janë të lirë të paraqesin kushtet e tyre të blerjes për klientët,” thotë ai.
Përveç mosmarrëveshjeve ligjore, ka disa argumente më serioze për mbajtjen e parave të gatshme në qarkullim. Përkatësisht, lufta në Ukrainë tregoi se në çfarë problemesh mund të gjendet një shoqëri e digjitalizuar kur papritmas fiket rryma dhe interneti.
Kartëmonedhat dhe monedhat ende shërbejnë si një sistem rezervë nëse mjetet elektronike të pagesës pushojnë së funksionuar. Por ndërsa më pak suedezë paguajnë me kartëmonedha, infrastruktura e lidhur me paratë e gatshme, si numri i ATM-ve ose automjeteve të blinduara për transportin e kartëmonedhave, nuk mund të përballonte më një kthim të papritur në para.
“Nëse futemi në një situatë krize dhe njerëzit duhet të përdorin përsëri paratë e gatshme, është e rëndësishme të mbahet sistemi i parave të gatshme si një zgjidhje rezervë. Përndryshe do të kemi një shoqëri që nuk funksionon,” tha ish-zëvendësguvernatori i Riksbank Henry Ohlsson për televizionin kombëtar suedez.
Një situatë e ngjashme në vendet fqinje
Edhe vendet fqinje skandinave vërejnë tendencën e lënies së parave të gatshme, por nuk e pranojnë pa reagim. Në Danimarkë, ekziston një ligj që thotë se të gjitha dyqanet me staf duhet të pranojnë para në dorë, me disa përjashtime gjatë natës. Në Norvegji, qeveria po propozon gjithashtu shtrëngimin e ligjeve për paratë e gatshme.
Në Suedi prej vitesh ekziston një Lëvizje Cash, një organizatë që lufton kundër zhdukjes së parave të gatshme në publik dhe paralajmëron se Suedia nuk është lidere e trendit, por se ka mbetur e vetme në digjitalizimin ekstrem të pagesave.
Për të vënë në dukje nevojën e mbajtjes së kartëmonedhave dhe monedhave në qarkullim, Lëvizja Cash prezantoi një çmim për këdo që shkëlqen në këtë kuptim. Këtë vit, një çmim në të holla prej 10.000 krona (pak më pak se një mijë euro) u fitua nga një kioskë në stacionin e trenit në Köping që vazhdoi të shesë bileta udhëtimi me para në dorë edhe pasi Hekurudhat Shtetërore Suedeze hoqi një opsion të tillë.
Presidenti i Lëvizjes Cash, Björn Eriksson, paralajmëron se është e lehtë të monitorohet jeta e qytetarëve në një situatë ku çdo blerje regjistrohet në mënyrë digjitale.
“Hapi tjetër mund të jetë një sistem vlerësimi social, që do të thotë se kompanitë ose autoritetet ju shpërblejnë ose ndëshkojnë në varësi të asaj që bëni. Të paktën një zhvillim i pakëndshëm që tashmë është bërë realitet në Kinë,” thotë ai.
“Ndryshimi suedez në favor të digjitalit duhet të merr fund. Ne jemi të lumtur të zhvillojmë metoda dhe aplikacione të reja inteligjente të pagesave dhe të inkurajojmë teknologjinë financiare. Por ne nuk duhet të çmontojmë sistemin analog që kemi dhe që e dimë se funksionon në të gjitha situatat,” shton Eriksson.