Nga Diana Çuli
Kaloj shpesh pasditeve nëpër Sheshin Nënë Tereza dhe sa herë ndodhem mes bardhësisë së mermertë të ndërtesave që e rrethojnë ndalem një çast për të kundruar një lojë shkëlqimtare dritash të kuqërreme e ngjyrë ari mbi faqet e ndërprera të fasadës së lartë e të harkuar të Stadiumit Arena, që ngrihet nga pas.
Loja gati verbuese nuk zgjat shumë – aq sa zgjat dhe koha e rrezeve të diellit të pasdites e deri në muzg – por më duket magjepsëse, madje nganjëherë i bie andej dhe jo nga rrugë tjetër, duke shpresuar që retë të mos ma humbasin atë spektakël.
Fëminia ime njësohet me rrugët që ne fëmijët i përshkonim duke vrapuar nga Pallatet e Shallvares drejt Liqenit Artificial, ku hynim në zonë fshati; me Parkun Rinia, me mimozat e marsit dhe me bliret që kundërmonin në maj e në qershor, po edhe me rrugicat tiranase, që shumë shpejt u zhdukën e u zëvendësuan nga rruga Myslym Shyri, por që më lanë pas në kujtesë oborret me kumbulla e hurma dhe nënat e ëmbla tiranase, me shami të bardhë në kokë e me ecjen e tyre të butë e të pareshtur.
Sot këto kujtime janë mjegullima që nuk ua tregojmë më as nipërve, mund të gjenden në foto bardh e zi, sepse është tepër e vështirë të shpjegohet se si në një periudhë relativisht të shkurtër një kryeqytet i vogël, i një vendi të vogël, të izoluar, më pas i një vendi në tranzicion, të jetë shndërruar sot në një metropol që gati të huton me peshën e tij.
Adoleshenca e fëmijëve të mi, e pas viteve ’90 kaloi me orët pa drita, kur duhet të mësonin e të bënin detyrat me qirinj që u ndiznim përmbi tavolinë apo me llampa elektrike me bateri që sajoheshin për të ndriçuar më mirë.
Me frikën tonë prindërore se mos na shkonin te Parku Rinia apo te brigjet e Lanës, ku në kioskat e panumërta e me forma të çuditshme thuhej se ndodhnin gjithfarë historish aspak të përshtatshme për atë moshë të njomë. Me gjeneratorët e pallateve, të ndërmarrjeve, të shkollave që buçisnin sa herë ndizeshin për të prodhuar elektricitet, me orët kur vinte uji dhe apartamentet ushtonin nga uturimat e lavatriçeve që nisnin të punonin të gjitha njëherazi, nga përplasja e enëve që duheshin larë me të shpejtë….
Me plehrat. Nuk mund t’i harroj kurrë plehrat që mbushnin rrugët, që vërviteshin edhe nga dritarja e nga ballkoni, mes të cilave duhet të kaloje në rrugë të madhe e në rrugë të vogël ; nuk mund të harroj kurrë viçat që thereshin për t’u shitur, në mes të ditës, në sheshin mes pallateve parafabrikate ku banoja asokohe dhe tufat e kalamajve, që, të nxitur nga gulçimat e britmat e kafshëve mblidheshin syshqyer për të parë atë pamje.
Kur, po kalamajtë e lagjes grumbull rreth makinës sime rrangallë thërrisnin një ditë me të madhe se poshtë motorit kishte hyrë një gjarpër, një nga ata që bridhnin lirisht buzë Lanës periferike, ku kishte veç male plehrash dhe ndotjesh të tjera. Dhe veten time që futem brenda, e ndez dhe nisem vrik – me tmerrin se gjarpëri mund të dilte befas nga diku brenda makinës – për të gjetur ndonjë Servic apo Lavazho, ku mekaniku a lavazhuesi zemërmirë e trim mund të më shpëtonte.
Sot këto kujtime duken si egzagjerime letrare. Kujtesa jonë përzgjedhëse flak tutje ato që nuk i vijnë për mbarë, që e kanë mërzitur dhe lodhur dhe i lë vendin qëndrimit tonë kritik e modernizues, civilizues, kulturor, cinik, mos-pranues, por, siç mendojmë, edhe vizionar. Sepse e kemi të vështirë të pranojmë që kemi përparuar – një nga gjërat që më shtyn të hamendem jo pak për t’i gjetur arsyen.
Kaloj nëpër Bulevardin Dëshmorët e Kombit dhe më kujtohet se në fillim nuk më pëlqyen asfare dy “kullat binjake”. M’u dukën se prishën harmoninë horizontale të Bulevardit. Pastaj u mësova me to dhe tani do të më mungonin sikur një ditë t’i çante më dysh e t’i rrëzonte ndonjë avion.
Eci dhe pak dhe nuk dua ta kthej kokën andej ku dikur ishte Hotel Dajti e që është bërë bankë apo që do të jetë bankë. Hotel Dajti ! Ai, që në kohën e regjimit na dukej si një derë e pamundur për të hyrë ne të vdekshmit, por që ishte simboli i një shkëlqimi perëndimor, para syve tanë. Që mund të kishte mbetur i tillë, një vezullim i viteve ’30, i para luftës, i Tiranës së asaj kohe, po edhe më pas, që gjithsesi qëndroi i hijshëm, i veçantë, nazik.
Argumentet që më japin nuk më bindin, por, them me vete, përse duhet të mbetem peng e mendimit tim të ngulët? Shikoje Tiranën përreth! Çfarë i mungon?
Ndoshta ka pak mimoza dhe fare pak aromë bliresh? Ndoshta po zhduken pallatet me punë vullnetare, që gjithsesi ngrejnë krye aty këtu? Ndoshta humbën shumë shtëpi me qerpiç dhe oborre me kumbulla? Dhe pallatet e kohës së regjimit të viteve ’60-të, që mund të restaurohen më mirë?
Jo, Tirana nuk është ajo e fëminisë dhe rinisë sime, as e fëminisë së fëmijëve të mi. Ky është një qytet i madh ku zjen një jetë e pafundme, dite dhe nate, ku çrregullit dhe mish-mashit të dekadave më parë ia ka zënë vendin rregulli, sistemimi dhe pastërtia. Vëmendja. Habia apo kënaqësia që të shkaktojnë edhe gjërat e vogla: paskan vënë edhe këtu një shenjë kalimi, oh, ja e paskan pastruar edhe këtë shesh, e paskan hapur dhe rindërtuar këtë rruginë, këtu ka stola dhe park për ata që duan të rrinë me nge, këtu mund të luajnë fëmijët. Dhe këto habira të vogla e në dukje të parëndësishme rregullojnë jetën tonë të përditshme, qoftë edhe kur ulet befas trafiku te rotonda e Kopshtit Zoologjik dhe nga një javë në tjetrën pakësohet radha e gjatë dhe e ankthshme e makinave, për shkak të kësaj vëmendjeje, që pasohet me zgjidhje.
Ashtu si ta përmirësojnë jetën shërbimet e shtuara, ambulancat, kopshtet e çerdhet publike, vend-parkimet, ndriçimi, kazanët me standarde të plehrave (!!), shteg-kalimet për biçikleta, blerimi i harlisur brigjeve të Lanës, mirëmbajtja e rrugëve, shërbimi E-Albania, shërbimet në njësitë bashkiake… Po edhe veprimtaritë e shumta kulturore, muzikore, muzetë, teatrot – në pritje të një selie të re teatrore, – janë gjithsesi plot me shfaqje, sallat te Turbina po edhe te
Teatri i Metropolit, Amfiteatri i Liqenit… Bibliotekat…
Kjo është Tirana që unë e dua, me gjithë rrëmujën e saj të shpeshtë, me gjithë mungesën e aromave të dikurshme dhe mungesën e qetësisë së mbrëmjeve në rrugët e shkreta, gjë që, me thënë të drejtë nuk më mungon ndonjëherë.
E dua qendrën e ish Bllokut që ushton mbrëmjeve nga muzika e bareve dhe ndriçon nga dritat e restoranteve, si një qeshje gazmore ndaj Bllokut të zymtë, të mbyllur e të frikshëm të dikurshëm. Si edhe periferitë, rruginat e pastruara, me pemë anash, me vetrina dyqanesh e shërbimesh të zonës me parafabrikate, që më kujton të shkuarën vetëm nga modeli i ndërtesave, por aspak nga rregulli e pastërtia që mbretëron tani.
Shpesh mendoj se ndjesia e mirëqenies, e kënaqësisë, madje dhe e lumturisë janë gjendje që varen nga krahasimi i realiteteve. Në shumë aspekte të jetës. Për Tiranën mendoj se nuk mjafton vetëm të krahasohemi me të kaluarën, sidomos me të kaluarën e fazave pas viteve ’90, kur brezave tanë u ra përgjegjësia e përballimit të tranzicionit dhe të rilindjes së vendit.
Mendoj se Tirana nuk është Roma, as Parisi e as New Yorku, por është një qytet që, në emër të përpjekjeve për të tashmen dhe të ardhmen rilindi nga hiri, nga djegia, nga varfëria, nga mos-përgjegjësia, rilindi nga puna dhe vizioni. Kjo është Tirana e një kohe të re, e brezave të rinj, që një ditë ndoshta do ta studiojnë në detaje këtë transformim të jashtëzakonshëm, për të kuptuar se me çfarë shpirti të paepur punuan ata që e drejtuan këtë proces shndërrues, që filloi nga themeli me Edi Ramën kur mori Bashkinë e vazhdoi përsëri në plan të gjerë e të thellë, në çdo qelizë, në mandatet e Erion Veliajt e u bë Tirana e mrekullueshme që kemi sot./Gazeta Dita