Përktheu e pergaditi për botim:: Nikolin Sh. Lëmezhi
(Avokatja Stefania Rondini është eksperte për çështjet e aksidenteve rrugore të rënda dhe të aksidenteve vdekjeprurëse mbrojtëse në Gjykatën e Lartë).
Zonja Fatime Pëllumbaj, pyet:
– Unë përpara banoja me birin tim në Aleksandri gati 17 vite. Në gjithë këtë periudhë kam punuar në shtëpinë e tij për të rritur bijtë e tij. Tani biri im më ka braktisur duke më lënë në Shqipëri. A mund të bëhet një gjyq për të marrë një shpërblim nga biri im?
– E nderuar zonja Fatime Pellumbaj!
Ligji i 31 dhjetorit 1971, n. 1403 parashikon mundësinë që të bëhet një kontratë pune si shtëpiake mes të afërmve apo të ngjashëmve nëse nuk është një bashkëjetesë mes familjarëve ose nëse familjari dhënës i punës nuk është i vetëmjaftueshëm. Në hipoteza të tilla ju mund të nisni një çështje pune të mbetur pezull për të marrë shumat e duhura dhe që biri juaj nuk iu ka dhënë, por vetëm në rastin kur, përveç kësaj, të mund të vërtetojë në mënyrë shumë të saktë se ju ishit e nënshtruar ndaj pushtetit të tij drejtues dhe disiplinor (c.d. vartësi) dhe detyrimin e shërbimit (ose më mirë, që raporti i punës parashikonte një pagesë të një shpërblimi). Kjo për faktin se sipas ligjit puna e ofruar në rrethin familjar presupozohet se do të zhvillohet “falas” pikërisht për lidhjen e dashurisë që është mes të afërmve.
Nëse ju mund të vërtetoni sa thamë më sipër, edhe në mungesë të një kontrate të rregullt pune, domethënë, me hipotezën se marrëdhënia mund të jetë zhvilluar “në të zezë” do të jetë e mundur të niset një gjyq pune për të marrë atë që nuk ju është dhënë.
Një i huaj që bën aksident rrugor në Itali, si mund të veprojë?
– Ligji italian iu njeh qytetarëve të huaj që pësojnë një aksident rrugor në Territorin Kombëtar, të njëjtat të drejta që ka edhe qytetari italian: pra, në rast aksidenti të ndodhur në Itali, të huajit i lejohet gjithmonë t’i kërkojë gjykatësit italian likuidimin e shpërblimit të dëmit që i ka ardhur nga dëmtimi i të drejtave të padhunueshme të personit, siç është e drejta e shëndetit dhe e marrëdhënieve me të afërmit apo me familjarë, çdo herë që dëmshpërblimi të jetë caktuar për t’u rregulluar nga ligji kombëtar italian (Gjykata e Lartë civile nr. 8212 i datës 4/4/2013).
Në të kaluarën, shoqëritë e sigurimeve, bënin aplikimin e nenit 16 për dispozitat paraprake të kodit civil, për të mohuar dëmshpërblimin e të huajve, duke caktuar nenin e mësipërm në mënyrë që i huaji të pranohet për të gëzuar të drejtat civile që i atribuohen qytetarit italian me kusht të një qëndrimi të ndërsjellë, ose më mirë, me kusht që të njëjtat të drejta t’u garantohen italianëve në territorin e Shtetit të huaj.
Pra, për shembull, është verifikuar se disa qytetarëve shqiptarë iu është mohuar në të kaluarën zhdëmtimi që duhej t’u jepej, jo vetëm nga shoqëritë e sigurimeve, por edhe prej gjykatësve italianë.
Çështja e dhimbshme, më në fund është përballuar nga Gjykata e Apelit të Lartë, që ka sqaruar se si neni 16 i paraligjeve nuk mund të aplikohet për të drejtat themelore të personit siç janë sigurisht e drejta për shëndetin, për jetën dhe e sigurisë: të gjitha këto të drejta të siguruara në kushtetutë. Nga kjo rrjedh se i huaji, qoftë ai me ose pa banim në Itali, e ruan të drejtën për t’i kërkuar gjykatësit italian zhdëmtimin për dëmin e pronës apo jo të pronës që vjen nga dëmtimi i të drejtave të padhunueshme të personit, siç janë e drejta për shëndetin, për jetën dhe për marrëdhëniet me të afërmit apo me familjarë.
Vetë Gjykata e Lartë, përveç kësaj, ka qartësuar disa herë, se nuk është e saktë as praktikimi i sigurimeve që ul entitetin e zhdëmtimit që i duhet bërë një të huaji që ka pësuar një aksident rrugor, dhe që e minimizon duke u bazuar mbi kushtet ekonomike dhe sociale të ndryshme të të huajit në atdhe, sepse përshtatja e masës së zhdëmtimit me vlerën e monedhës së Shtetit ku është me banim i dëmtuari, do të përbënte një pabarazi të paarsyeshme dhe dëmtimin e një vlere të personit njerëzor (Gjykata e Apelit të Lartë civil, sez. III, n. 24201, 13/11/2014; Gjykata e Apelit Civil, sez. III, vendim 14/06/2016 n° 12146), me rrjedhojë dhunimin e nenit 3 të Kushtetutës italiane, që sanksionon parimin e barazisë.
Të drejta të barabarta, pra, të qytetarit të huaj në Itali, banues apo jo, në krahasim me qytetarët italianë në pikën e të drejtave për kompensimin e një zhdëmtimi të drejtë në rastin e një aksidenti rrugor.