Nga Dr. Islam LAUKA *
Hashim Thaҁi u pёrpoq dy herё pёr ndryshimin e statukuosё nё Kosovё. Herёn e parё, kur si udhёheqёs politik I UҪK-sё, pёrcaktoi drejt strategjinё e saj – mbrojtjen e popullsisё nga makineria ushtarako-policore serbe dhe ҁlirimin e Kosovёs, natyrisht, me ndihmёn e NATO-s, si dhe taktikёn e duhur pёr realizmin e kёsaj strategjie – luftёn guerile. Strategjia dhe taktika e UҪK-sё iu bёnё tё qarta popullit dhe ai e mbёshteti, pa rezervё, atё. Eshtё fakt i pranuar, gjerёsisht, qё lufta guerile e UҪK-sё ishte ndёr mё tё suksesshmet nё historinё e luftёrave tё ksaj natyre. Ajo u dёshmoi miqve tanё qё shqiptarёt e Kosovёs jane gati tё vdesin pёr lirinё e tyre dhe ata nuk na lanё vetёm nё kёtё kauzё. Nё pranverё tё vitit 1999, NATO sulmoi ish-Jugosllavinё dhe Kosova u ҁlirua nga pushtuesi serb. Hashim Thaҁi hyri nё Prishtinё si fitues dhe kёtё fitore ai e shfrytezoi me mjeshtёri pёr tё hipur nё pushtet.
Hera e dytё qё Thaҁi po pёrpiqet pёr ndryshimin e statukuosё nё Kosovё ёshtё tani. Kёtё radhё, pёr tё qёndruar nё pushtet. Ashtu si nё rastin e parё, objektivi strategjik i Kosovёs, i pёrcaktuar nga parlamenti dhe gjjithё forcat politike dhe intelektuale tё vendit, ёshtё i qartё – konsolidimi i subjektivitetit ndёrkombёtar tё Kosovёs. Ky objektiv gёzon mbёshtjetje tё gjerё politike dhe shoqёrore, nё vend.
Tё gjithё jemi tё vetёdijshёm qё procesi i njohjeve tё reja ka ngecur, qё anёtarёsimi i Kosovёs nё organizata ndёrkombёtare ёshtё bllokuar dhe se vazhdimi i mёtejshёm i kёsaj situate dёmton interesat tona shtetёrore, aktuale, por edhe ato afatgjata. Ajo qё nuk shkon tani, duket se ёshtё taktitka e gabuar qё Thaҁi ka zgjedhur pёr sendёrtimin e njё objektivi tё saktё strategjik, sic ёshtё ai pёr forcimin e subjektivitetit ndёrkombёtar tё Kosovёs. Siҁ dihet, para disa muajsh, ai vendosi, individualisht, qё nё axhendёn e bisedimeve me Serbinё tё fusё ҁёshtjen e korrigjimit tё kufijve, qё, sipas tij, do tё bёjё tё mundur njohjen e Kosovёs nga Beogradi dhe nёnshkrimin prej tij tё marrёveshjes me Kosovoёn, ligjёrisht tё detyrueshme.
Duke qenё se kёtё vendim ai e mori pa u konsultuar me faktorёt politikё tё koalicionit qeveritar a tё opozitёs dhe pa dhёnё sqarime nё kuvend, as nё opinionin publik se ҁfarё kupton ai me termin “korrigjim kufiri” dhe si do ta zbatojё atё praktikisht, nuk ka se si vendimmarrja e tij e njёanshme tё gёzojё mbёshtetje politike e shoqёrore. Ai ka pretenduar se gёzon mbёshtetjen e 80% tё qytetarёve tё vendit, por njё hulumtim i kёtyre ditёve i Institutit Demokratik tё Kosovёs, dёshmoi tё kundёrtёn, vetёm 11% e mbёshtesin idenё e tij, ndёrsa 77.6% janё kundёr.
Pas kthimit nga njё vizitё qё shihet si e dёshtuar nё SHBA, Presidenti Thaҁi nuk po flet me nervin e mёparshёm rreth idesё sё tij pёr korrigjimin e kufirit. Megjithatё, nё shkrimet autoriale dhe konferencat e shtypit, ai pёrmendi tre elementё tё kёsaj ideje: se pari, Thaҁi deklaroi se mori mbёshtjetjen e Uashingtonit pёr demarkimin e kufirit, apo siҁ u shpreh ai, pёr “korrigjimin e lehtё tё kufijve mes Kosovёs dhe Serbisё”. Sё dyti, ai siguroi se Kosova ka qenё dhe do tё mbetet njё rast sui generis. Sё treti, tha se bashkёbiseduesve u ka bёrё tё njohur vullnetin politik tё udhqёheqёsve tё komunave tё Preshevёs, Medvegjёs dhe Bujanocit pёr tu bashkuar me Kosovёn.
Nё tё tre rastet, Thaҁi dёshmoi atё qё ka dёshmuar, qёkur doli me tezёn e korrigjimit tё kufirit – mungesёn e plotё tё transparencёs e llogaridhёnies, shpesh, edhe mungesёn e tё kuptuarit, drejt, tё proceseve historike, nёpёr tё cilat ka kaluar Kosova. Ashtu siҁ nuk e bёri kurrё tё qartё se ҁfarё do tё “korrigjojё” Serbia, nё kёmbim tё, gjoja, bashkimit tё Luginёs sё Preshevёs me Kosovёn, as kёtё radhё, nuk shpjegoi se ҁfarё do tё thotё “korrigjim i lehtё”. Ҫfarё ndodhi qё nocioni i tij i “korrigjimit tё kufijve” a kёmbimit tё territoreve, u lehtёsua? Duket se nё Uashington, Presidneti Thaҁi ёshtё kthjelluar dhe ka kuptuar se nuk e ka mbёshtetjen e jashtme qё ai ka pretenduar pёr ndryshimin e kufijve. Ai duhet tё jetё vetёdijёsuar qё Presidenti Tramp nuk e ka kund nё defterёt e tij Kosovёn, jo e jo, por as Ballkanin. Kur ai u thotё aleatёve tё vjetёr tё Amerikёs, Gjermanisё dhe Francёs, mjaft mё, pa biletё nuk mund tё udhёtohet, apo se nuk ka mё djathё pa pare, nё kuptimin qё pёr sigurinё duhet paguar, nuk ёshtё vёshtirё qё tё merret me mend se ҁfarё mendon ai pёr Ballkanin dhe vendet e tij tё vogla qё nuk paraqesin ndonjё interes pёr tё dhe, pёr mё tepёr, nuk kanё as para. E vetmja gjё qё dёshiron Trampi nga Ballkani ёshtё qё ai tё mos i nxjerrё telashe dhe mundёsisht, tё mos harxhojё asnjё cent pёr tё. Lёvizja e kufijve e Thaҁit del jashtё kёtij kuadri.
Nuk ёshtё fort larg kёtij koncepti as Europa, e mbёrthyer nё krizё. “Pragmatizmi parimor” i Brukselit po reduktohet, gradualisht, nё pragmatizёm joparimor. As BE nuk do telashe e shpenzime nё kёto kohё tё vёshtira.
Nga takimet nё Nju Jork, Presidenti Thaҁi duhet tё ketё kuptuar qё detyra e shtetarit tё vёrtetё ёshtё, jo tё pёrvjedhё ndonjё informacion se nga cila ide anon ky, apo ai zyrtar amerikan a europian, pёr ta paraqitur pastaj atё ide si interes tё shqiptarёve, por tё pёrcaktojё dhe pёrkufizojё interesin shqiptar, mbi bazёn e njё analize tё thellё e gjithёpёrfshirёse dhe, vetёm pas kёsaj, tё pёrpiqet qё tё sigurojё mbёshtjetjen maksimale tё miqve dhe aleatёve pёr realizimin e tij.
Sa i takon theksimit, nga ana e Thaҁit, tё karakterit sui generis tё rastit Kosovё, vec mungesёs sё njohjes sё kёtij koncepti, kemi tё bёjmё me njё pёrpjekje tё dёshtuar pёr tё justifikuar taktikёn e tij tё gabuar tё korrigjimit tё kufijve me Serbinё, me unikalitetin e Kosovёs. Logjika e tij ёshtё e thjeshtё: meqenёse Kosova ёshtё vlerёsuar si rast i veҁantё, ndryshe nga vendet e tjera, asaj mund t’i lejohet edhe loja me kufijtё. Pёrderisa nuk shёrbeu si precedent me 1999, as me 2008, pёrse u dashkёrka trajtuar si i tillё, me 2018, nё rast tё lёvizjes sё “lehtё” tё kufijve? Ky ёshtё njё ndёr spekulimet mё tё paskrupullta qё bёhet me tezёn shkencore tё karakterit sui generis tё rastit Kosovё.
Ndёrhyrja e NATO-s mё 1999 dhe shpallja e pavarёsisё sё Kosovёs me 2008, me tё drejtё janё argumentuar me natyrёn, krejt tё veҁantё, tё kёtij konflikti. Por kjo nuk u jep aspak tё drejtё politikanёve si Thaҁi, qё ҁdo veprim tё tyre ta justifikojnё me veҁanёsinё e Kosovёs. Nёse duhet folur pёr veҁanёsi nё rastin e Thaҁit, atёherё ajo lidhet me pёrmasat e arbitraritetit nё vendimmarrjen e tij.
Lidhur me shqiptarёt e Luginёs sё Preshevёs, Presidenti Thaҁi, lau duart si Pons Pilati. Nё kalim e sipёr, ai pёrmendi se e ka pёrcjellur dёshirёn e tyre pёr bashkim me Kosovёn, por nuk tha asnjё fjalё se cili ishte qёndrimi I bashkёbiseduesve pёr kёtё ҁёshtje. Qёndrimi i tyre, jo se ka munguar, por, me siguri, ndryshon ose ёshtё krejt I kundёrt me atё tё tijin dhe Thaҁi nuk dёshiron ta bёjё atё tё njohur.
Postulatet se “ligji ndёrkombёtar i lejon shtetet sovrane tё pёrcaktojnё kufijtё e tyre, siҁ e shohin ato tё arsyeshme”, apo se “ҁdo marrёveshje pёrfundimtare me Serbinё duhet tё adresojё kufijtё tanё shtetёrorё”, qё ai pёrpiqet t’i paraqesё si zbulime, jane tё njohura edhe pёr filloristёt. Vetёm se, qё tё ndodhё kjo gjё kaq e thjeshtё dhe normale, duhet, sё pari, qё Serbia ta njohё Kosovёn si shtet tё pavarur dhe sovran, pastaj tё bien dakord pёr shёnjimin e kufirit midis tyre.
Duket se ideja e Thaҁit pёr “korrigjim” a kёmbim territori, po rrёzohet, nё planin e jashtёm dhe atё tё brendshёm. Atё nuk mund ta shpёtojё as Kryeministri i Shqipёrisё, Edi Rama, i cili ka filluar ta nxjerrё kokёn, nga poshtё sofrёs, ku kishte muaj qё fshihej si macja e zёnё nё faj. Nё emisionin Opinion tё TV Klan, datё 20.09.2018, duke cituar dy figura tё njohura, si Ibrahim Rugova dhe Rexhep Qosja, tё cilёt, sipas tij, janё shprehur pёr kёmbim territoresh, nё fakt, ai u orvat ta mbёshtesё Thaҁin. Por kjo mbёshtetje u ngrit mbi shtrembёrimin e sё vёrtetёs. Siҁ dёshmon ish-Kryeredaktori i gazetёs “Zёri”, Blerim Shala, aktualisht kёshilltar politik i Thaҁit, Ibrahim Rugova vёrtet e ka pёrmendur njё herё kёmbimin e territoreve, por ёshtё tёrhequr menjёherё prej kёsaj ideje, pёr t’i qёndruar besnik, deri nё fund tё jetёs sё tij, asaj tё Kosovёs sё pavarur nё kufijtё ekzistues. Sa i takon Rexhep Qoses, ai ёshtё distancuar publikisht nga Thaҁi dhe taktika e tij e rrezikshme.
Dhёnia e Ramёs pas idesё sё kёmbimit tё territoreve, i dyshuar edhe vetё ai se nё kёtё cёshtje ka konspiruar me Presidentin serb A.Vuҁiҁ, e ҁon atё nё gabime parimore tё tipit “Detyra ime ёshtё tё mbёshtes Kosovёn, cilidoqoftё vendimi i saj”. Pёr cilin vendim tё Kosovёs e ka fjalёn Rama, sepse kemi tё bёjmё me disa tё tilla: njё, tё Hashim Thaҁit pёr “korrigjim tё kufijve”, njё tjetёr tё Ramush Haradinaj, qё e konsideron korrigjimin e kufijve si ftesё pёr luftё dhe njё tё tretё tё Albin Kurtit dhe Vjosa Osmanit qё, me 29 shtator 2018 dolёn nё protestё, duke kёrkuar largimin e tё dyve nga pushteti? Dhe mё tej, si mund tё mbёshtetet, apriori, ҁdo vendim i Prishtinёs? Po, nёse ai bie nё kundёrshtim me interesat shtetёrore tё Kosovёs dhe ato kombёtare tё shqiptarёve? I djegur nga qulli (i akuzuar pёr ndёrhyrje nё punёt e brendshme tё Kosovёs) Rama kalon nё ekstremin tjetёr, i fryn edhe kosit. Vёrtetё vendimmarrja pёr punёt e Kosovёs i takon institucioneve tё saj, por kur ajo ёshtё e dёmshme dhe e rrezikshme, si nё rastin e kёmbimit tё territoreve, Tirana zyrtare nuk duhet ta mbrojё, por ta bёjё tё qartё qёndrimin e saj tё prerё, kundёr kёtij vendimi.
Nuk e ndihmojnё Presidentin e Kosovёs as thirrjet moralizuese tё Ramёs pёr kujdes e maturi, qё tё mos sulmohet Thaҁi. Me ndonjё pёrjashtim tё vogёl, shumica e politikanёve, analistёve dhe studiuesve, po godet taktikёn e tij tё rrezikshme pёr kёmbime territoriale me Serbinё, tё cilёn ai e ka zgjedhur qёllimisht, nё funksion, jo tё interesave tё Kosovёs dhe shqiptarёve, por tё axhendave personale tё tij dhe tё klanit tё vet tё ngushtё.
Kjo taktikё e rrezikshme komprometon keq startegjinё e drejtё tё Kosovёs pёr konsolidimin e subjektivitetit ndёrkombёtar tё saj. Jo vetёm kaq, por vazhdimi i saj kёrcёnon tё zhbёjё lirinё, pavarёsinё dhe shtetёsinё e Kosovёs, arritje kёto, qё mund tё krahasohen me ngjarje tё tilla madhore si themelimi i shtetit shqiptar, me 1912. Mbrojtja e kёtyre arritjeve dhe e kufijve tё Kosovёs, tё njohur ndёrkombёtarisht, si dhe anёtarёsimi i saj nё OKB duhet tё jenё midis atyre objektivave strategjikё, pa realizmin e tё cilёve nuk mund tё flitet pёr axhenda tё tjera, pёrfshirё atё ta bashkimit kombёtar, pёr tё cilёn ёshtё kujtuar tё flasё, tash sё voni, edhe kozmopoliti i regjur, Edi Rama.
Qё nuk ka djathё pa pagesё, kjo gjё, tashmё dihet. Por si nё ҁdo rregull, edhe kёtu ka ndonjё pёrjashtim. Djathi nё kurhtin e miut ёstё falas. E tillё ёshtё ideja serbe, e pёrqafuar nga Thaҁi, pёr shkёmbimin e territoreve, pёr tё zёnё nё kurth Kosovёn. Nёse ne i lejojmё. Protesta masive e djeshme me moton “njё popull nuk i nёnshtrohet njё njeriu” dёshmoi se qytetarёt e Kosovёs janё ndёrgjegjёsuar pёr t’i thёnё ndal kёsaj tё keqeje. Nё vend qё tё dёgjonte me vёmendje zёrin e popullit tё vet nё shesh, Presidenti Thaҁi zgjodhi tё shёtisё nё liqenin e Ujmanit. Kёsaj i thonё, fshati digjet, plaka krihet. E pakta qё duhet tё bёjё Thaҁi nё kёtё situatё, ёshtё qё tё thёrrasё kuvendin e Kosovёs nё seancё dhe mbi bazёn e njё analize kritike dhe vetёkritike, ta pranojё sё taktika e zgjedhur prej tij pёr futjen nё axhendёn e bisedimeve me Serbinё tё kёmbimeve territoriale me tё, rezultoi e gabuar. Ashtu siҁ ishte e gabuar dhe e dёmshme pёr Kosovёn dhe rajonin taktika e tij dhe e Presidentit serb, Vucic, e shpallur nё Alpbach tё Austrisё, pёr t’i zhvilluar bisedimet Kosovё-Serbi, prapa shpinёs sё BE-sё dhe SHBA. Teza qё ballkanasit duhet t’i zgjidhin vetё problemet e tyre, nё thelb, ёshtё tezё ruse qё synon ҁfaktorizimin e perёndimorёve nё kёtё rajon dhe fuqizimin e ndikimit dhe pranisё sё Moskёs nё tё.
Thaҁi duhet tё distancohet nga kёto taktika tё rrezikshme dhe nё vend tё “korrigjimit tё kufirit”, tё merret me korrigjimin e vetes sё tij. Ai duhet tё japё llogari dhe tё shpjegojё si ndodhi qё tabloja pozitive e Kosovёs, e propaganduar 10 vjetё rresht prej tij, tё degradojё, menjёherё nё ngёrҁ politik. Apo ajo nuk ka qenё reale, por njё fake tablo, e pikturuar pёr qёllimet e tij elektorale?
Pa mohuar ndikimin negativ tё faktorёve reajonalё e jashtёrajonalё, sidomos tё atyre qё njihen si ndryshues tё rregullave, Thaҁi duhet tё pranojё pjesёn e tij tё pёrgjegjёsisё pёr krijimin e kёtij ngёrci, gjatё 10 vjetёve, nё krye tё pushtetit nё Kosovё. Ёshtё e drejtё e Kuvendit qё tё vlerёsojё shkallёn e tij tё pёrgjegjёsisё. Nёse Thaҁi nuk e bёn kёtё gjё, atёherё, protestat si ajo e 29 shtatorit, mosbindja civile dhe zgjedhjet e reja, tё parakohsme, i kanё dyert e hapura.
_____
Dr. Islam LAUKA – ish ambasadori i parë i Shqipërisë në shtetin e Kosovës; diplomat e pedagog; drejtor i Institutit Shqiptar të Studimeve Politike; president i Qendrës Shqiptare të Studimeve Amerikane e Britanike