Nga Frank Shkreli
SHËNIM: Të premtën, disa media në Amerikëdhe në Shqipëri botuan një letër që thuhet se është e nënshkruar nga ish-kongresisti amerikan, Z. Xho Dioguardi, drejtuar Kryetarit Bashkiak të Tepenës, në të cilën ai shprehet së është, “I shokuar dhe thellësisht i shqetësuar mbi përpjekjet e tanishme për të cilësuar qytetin Tuaj të bukur dhe historik të Tepelenës si një “Aushvic Shqiptar. Kjo – ashtu siç ju e dini – lidhet me disa plane të çuditshme për të kthyer barrakat ushtarake në qytetin tuaj në një farë soj Muzeumi dhe Kompleks Memorial si “Kampi i Shfarosjes së Tepelenës”, shkruan Dioguardi në letrën e tij. Sipas letrës së botuar në gazetën Dielli në Nju Jork, ish-kongresisti i kërkon Kryetarit të Bashkisë së Tepelenës që të, “Tërhiqni mbështetjen për Memorialin Kompleks i cili në mënyrë të falsifikuar përshkruan, “Memorialin e Kampit Shfarosës të Tepelenës…dhe zyrtarisht të anuloni një vendim të tillë”, citohet të ketë shkruar Xho Dioguardinë atë letër.
Me të vërtetë e kam të vështirë të besoj se kjo letër është përpiluar dhe nënshkruar nga Z. Dioguardi, por për derisa ai nuk e përgnjeshtron një gjë të tillë, atëherë ai duhet të jetë përgjegjës — si dhe autori vet i kësaj letre. Se pse Z. Dioguardi me këtë rast u bashkohet manipulimeve dhe falsifikimeve komuniste të historisë, është absolutisht e pabesueshme dhe e pa kuptueshme për mua. E kemi njohur pak si ndryshe, Z. Dioguardi. E kemi njohur si mbështetës të interesave të shqiptarëve, sidomos të çështjes së Kosovës, gjatë viteve.Çfarë ka ndodhurvetëm ai e di dhe për këtë i ka borxh një përgjigje komunitetit shqiptaro-amerikan. Pothuaj nuk ka asnjë vend ish-komunist të Evropës Lindore e Qendrore, të cilat gjatë kësaj periudhe post komuniste të mos kenë ndërtuar monumente dhe memoriale kushtuar miliona viktimave të komunizmit. Shqipëria jonë, fatkeqsisht është një përjashtim, deri tani. Pse e pengon Z. Dioguardi ndërtimin e memorialit në Tepelenë kushtuar viktimave të komunizmit në Shqipëri? Kjo është minimumi që mund të bëhet për të kujtuar viktimat e komunizmit në Shqipëri, pasi e kaluara komuniste nuk mund dhe nuk duhet të shlyhet, ashtu siç do të dëshironin disa, por të pakën të kujtohet me memorial të tilla, siç është ai në Tepelenë.
I nderuar Z. Dioguardi, Memoriali nuk ka të bëjë aspak me Tepelenën, as me banorët e këtij qyteti të nderuar shqiptar, por me një kamp përqendrimi ku kanë vuajtur dhe vdekur njerëz të pafajshëm, ndërta edhe gra, pleq e fëmij. Nuk ishte Tepelena as banorët e sotëm ose të djeshëm të atij qyteti që janë përgjegjës për ekzistencën e atij kampi, por ishte dhe është gjithnjë ish-regjimi komunist i Shqipërisë. Është e turpshme, sepse Z. Dioguardi ofendon shumë shqiptaro-amerikanë, shumë prej tyre viktima të komunizmit,të cilët Z. Dioguardi e di më së miri, se prej tyre ka pasur mbështetjen më të madhe financiare, politike dhe morale, gjatë 30-viteve të fundit dhe më heret, pikërisht nga bijtë edhe bijat shqiptaro-amerikanë, të shumë të përndjekurve nën regjimin e Enver Hoxhës — disa prej të cilëve edhe kanë kaluar ditët më të zeza të jetës së tyre në atë kamp përqëndrimi dhe të punës së detyruar.Dhe tani Z. Dioguardi këthehet e përgnjeshtron madje edhe ekzistencën e një kampi famëkeq siç ishte kampi në Tepelenë? Të pyes ai cilindo nga këta shqiptaro-amerikanë, disa prej të cilëve kanë qenë dhe janë shumë afër me Z.Dioguardi, sei tregojnë atij për vuajtjet e tyre dhe të familjeve të tyre të përndjekura, disa prej të cilëve kanë vuajtur me dekada dhe shumë të tjerë kanë vdekur në kampin e Tepelenës. Fatbardhësisht, disa prej atyre që kanë vuajtur tmerret e burgjeve dhe kampeve të punës së detyruar nën komunizëm, kanë botuar reagimet e tyre të ashpra në disa artikuj të ditëve të fundit, ndaj letrës së Z. Diougardi, ish- të burgosur si Prof Sami Repishti, Prof Mithat Gashi, Lek Mirakaj, Pëllumb Lamaj, e të tjerë.
Siç duket në letrën e tij, Z. Dioguardi kundërshton krahasimin e kampit të Tepelenës me kampin nazist në Aushwitztë Gjermanisë, por Z. Dioguardi duhet të dijë se ka qenë vet ish-ambasadori gjerman në Tiranë, Z. Helmut Hoffman i cili kishte bërë një krahasim të tillë, pikërisht për trajtimin e tmershëm që u bëhej të internuarve shqiptarë në kampin e vendosur në Tepelenë.E vërteta është se ishte ambasada gjermane në Tiranë dhe Fondacioni gjerman Adenauer, ata të cilët kanë mundësuar botimin e skicave (disa prej tyre më poshtë) të ish-të përndjekurit Lek Previzi nga kampi nëTepelenë, (Shih artikullin më poshtë). Një vepër e pashoqe – e vetmja e tillë nga kampet e internimit dhe të kampeve të punës së detyrueshme të vendeve ish-komuniste — që është pranuar si një dokumentacion i vuajtjeve të kundërshtarëve të regjimit komunist, në kampin e Tepelenës. Për më tepër, ambasada gjermane në Tiranë meriton kredinë, si asnjë tjetër ambasadë e huaj në Shqipëri, duke e dalluar veten gjatë 20-viteve të fundit në këtë fushë,ndërkohë që u ka bërë thirrje vazhdimisht autoriteteve shqiptare që të përballen seriozisht me krimet e së kaluarës komuniste, si një doemosdoshmëri për shoqërinë shqiptare, natyrisht duke folur bindshëm nga përvoja e tyre e historisë naziste dhe komuniste.
Duket se botimi i letrës së Z. Dioguardi, drejtuar Kryetarit të Bashkisë së Tepelenës, Z.Tërmet Peçi kundër Memorialit në Kampin në Tepelenë përkon me Ekspozitën dhe Simpoziumin shkencor që ka organizuar atje këto ditë, Autoriteti për Informim mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit 1944-1991, me mbështetjen e PNUD Shqipëri, Qeverisë Italiane si dhe Ambasadës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Tiranë – duke shpresuar për një ndikim maksimum në dëm tëpërpjekjeve për ndërtimin e Memorialit në Tepelenë.Autoritetit për Informim mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit 1944-1991 dhe zyrtarëve të tij, i urojmë punë të mbarë gjatë këtyre ditëve dhe në të ardhmen, për punën e tyre tepër të vështirë, por fisnike dhe tepër të nevojshme për të hedhur sa do pak dritë mbi krimet e komunizmit në Shqipëri dhe për të kujtuar viktimat e tij. Njëherazi u u kërkojmë falje atyre që një letër e tillë vjen nga Amerika, e cila për shqiptarët ishte dje, është sot dhe do jetë nesër, shpresa jonë për një të ardhme më të mirë dhe më të lirë se në të kaluarën.
Piktori i kampeve të vdekejs së regjimit të Enver Hoxhës
Piktori është Z. Lekë Pervizi: Kampet e vdekjes, janë kampet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pikërisht ai kampi famëkeq në Tepelenë.
Ditët e fundit më ra në dorë numri i posaçëm i Revistës “Kuq e Zi”, një revistë euro-shqiptare online me kryeredaktor Lekë Pervizin, e cila botohet në Bruksel që prej vitit 1993. Thuhej në editorialin e numrit të parë të revistës “Kuq e Zi” se botimi i saj, synonte të shërbente si tribunë shqiptarizmi, “Ku ata që vuajtën dhe u sakrifikuan nën dhunën komuniste gjatë një gjysëm shekulli të kenë mundësinë të shprehin e të tregojnë aftësitë e tyre në fusha të ndryshme të dijes e të kulturës.” Jo të gjithë dolën të gjallë nga kampet e përqendrimit të regjimit më të egër komunist në Evropën Lindore, por ata që patën fatin të mbijetojnë mundimet dhe terrorin enverist – dëshmitarë të gjallë të atyre krimeve anti-njerëzore – sot janë në gjendje, që në emër të bijve dhe të bijave më të dalluar të kombit, të “rrnojnë për me tregue”, vuajtjet dhe vlerat reale të atyre viktimave të komunizmit shqiptar, me qëllim, “për me çue në vend nderin e kulturës dhe të historise shqiptare”.
Njëri prej këtyre dëshmitarëve që i shpëtoi vdekjes në kampin e Tepelenës është edhe Lekë Pervizi. Për veten dhe bashkëvuajtësit e tij në kampet komuniste të Enver Hoxhës, Z, Previzi ka shkruar se, “Jemi dëshmitarë përjetues të asaj shfarosjeje sistematike e të planifikueme me gjakftohtësi të madhe nën diktatin e të huejve: jugosllavë, rusë e kinezë, për t’i zhdukun të gjithë tiparet shqiptare, si burrëninë, besën e traditat, ashtu edhe historinë, gjuhën e kulturën. Këto iu nënshtruen falsifikimit e manipulimit, sipas strategjisë së ideologjisë marksiste të zhdukjes totale të trashigimisë sonë mijravjeçare”. Dëshmitari i gjallë i këtyre vuajtjeve e terrori, sidomos në kampin e Tepelenës, ku ai vetë ka kaluar dënimin si i pa dëshiruar i regjimit komunist, Lekë Pervizi vazhdon, për më shumë se një çerek shekulli pas shembjes së komunizmit, të “rrnojë” dhe të “tregojë”, për vuajtjet e veta e të familjes së tij të ngushtë si dhe të bashkëvuajtësve të tij si vëllezër e motra shqiptare, kundërshtarë politikë të regjimit enverist. Z. Pervizi e ka dokumentuar me shkrime dhe si rrallë kush tjetër, për të mos thënë, ndoshta si askush tjetër para tij që vuanin në ish-burgjet dhe kampet komuniste të Evropës Lindore – edhe me vizatime në copa letrash — përshkroi jetën e përditshme në kampin e Tepelenës dhe vuajtjet e tmerret që ai dhe të tjerët kanë pësuar në kampin famëkeq aty.
Numri i fundit i posaçëm i revistës, “Kuq e Zi” u kushtohet pikërisht këtyre vizatimeve të piktorit të ish-burgosur Lekë Pervizi, një testament i rrallë ky, në këtë formë, i mundimeve dhe vuajtjeve në kampin e terrorit të Enver Hoxhës, në Tepelenë. Duke i shikuar ato fotografi të vizatuara në ish-kampin e Tepelenës nga Leka, njeriu normal ndjen një shpërthim zemërimi pothuaj të papërmbajtur dhe pyet veten se, si është e mundur që njeriu, të veprojë në këtë mënyrë, kundër njeriut, e për më tepër, shqiptari ndaj shqiptarit. Në një komunikim me Z. Pervizi, pasi lexova numrin e posaçëm të revistës online që më kishte dërguar, e pyeta se pse ka pritur gjithë këto vite që t’i botojë këto vizatime për publikun. Ja edhe shpjegimi i historisë së botimit më në fund, në një album të posaçëm. Ai më shkruan se i mbante vizatimet për vete, në disa copa letre, sa për kujtim, megjithëse i kishte botuar herë pas here në revistën “Kuq e Zi”, që prej fillimit të daljes së saj në vitin 1993 e në vazhdim, por shton se nuk u kujtua kush që t’u jepte rëndësinë që meritonin. Z. Pervizi i jep kredi për botimin, më në fund, të vizatimeve një miku të tij,edhe ai i ish-përndjekur politik– i cili ishte në dijeni të vizatimeve të tij në kampin e Tepelenës. Në një mënyrë ose në një tjetër, lajmi për ekzistencën e vizatimeve të Z. Pervizi shkoi në veshët e zyrës së Fondacionit gjerman Konrad Adenauer, në Tiranë, e cila i botoi vizatimet nëpërmjet Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit në Tiranë, me drejtor Agron Tufa, shprehet Z. Pervizi.
Ishin gjermanët pra, ata që mundësuan botimin e këtyre vizatimeve me një album të posaçëm me titullin, “Rrathët e Ferrit”. Leka shkruan se gjermanët e kishin ftuar për një javë, ndërsa kishin organizuar një mbledhje me aktivitet të posaçëm në kazermat e rrënuara në Tepelenë, ku ishin ekspozuar vizatimet e tij të zmadhuara, ku ndër të tjerë, kishte marrë pjesë dhe Ambasadori gjerman në Tiranë dhe drejtori i Fondacionit ‘Konrad Adenauer’. “Kështu nepërmjet atyne vizatimeve të shpëtueme kot prej meje (mjaft kishin humbë), u ba i njohun kampi i Tepelenës, ashtu siç ishte i ndërtuem që e keni pa dhe ju në revistën, por që i të cilit kamp nuk ekzistonte asnjë fotografi, se ku, e si ishte. As nuk dihej se si funksiononte e si ishin stivosun të internuemit brenda atyne kazermave vigane”.
Kjo u bë shkas edhe për mbledhje të tjera dhe tashti po mendohet që të krijohet aty një muze, e të ngrihet një memorial, më shkruan Leka. “Merreni me mend, i dashun mik, se kishin kalue 25 vjet që askush s’donte të ia dinte për atë kamp famëkeq të Tepelenës. Prandaj vizatimet dolën me vonesë, kur duhet të ishin ba të njohuna botënisht që në vitet e para pas shembjes së diktaturës. Kaluen gjashtë presidentë e disa qeveri, që as u shkonte mendja fare dhe as që e donin daljen në shesh të mizorive të komunizmit mbi qenie njerëzore (shqiptare) të pafajshme”, përfundon ai shpjegimin e tij, që pati mirësinë të më dërgonte në lidhje me vonesën e botimit të këtyre vizatimeve dokumentuese dhe historike me vlerë të madhe, nga një dëshmitar i gjallë i jetës dhe krimeve që bëheshin në kampin e Tepelenës nga regjimi komunist kundër popullit të vet. Megjithëse Lekë Pervizi me modesti thotë se, nuk e bëri publikimin e këtyre vizatimeve me qëllim që të “delte si burë i mirë”, ai shpreh mirënjohjen e tij dhe falënderon gjermanët, të cilët me interesimin e tyre, e bënë të mundur daljen në shesh të këtyre vizatimeve historike nga jeta dhe e krimet në kampet shqiptare të përqendrimit të regjimit komunist të Enver Hoxhës, të cilat Z. Pervizi thotë se, “Ambasadori gjerman në Tiranë i kishte krahasuar me Auschvitzin, për trajtimin mizerabël që iu bahej të internuemve, pavarësisht nga përmasat strukturale më të vogla, por për nga përmasat kriminale të mëdha.” Në një artikull dje nga Përparim Halili, botuar në gazetën Telegraf të Tiranës thuhet se, dosjet e kampit të Internimit dhe të kryengritjes antikomuniste së Zhapokikës në Tepelenë janë zhdukur më 1991. Për më tepër Z. Halili shkruan se strukturat e kampit të Tepelenës janë hedhur për dhe, siç duket, në përpjekje për të zhdukur çdo provë i ekzistencës së kampit të tmerrit duke shtuar se “Në vitet 1994-1995 mbi varret e 175 (fëmijëve “armiq” të moshës deri në 12 vjeç) dhe 789 të rriturve të vdekur në kampin e Tepelenëns, ish-qeverisja e viteve 1993-1995 ka ndërtuar pallate banimi për strehimin e ish-të dënuarve politikë dhe kolektorin qendror të ujërave të zeza të qytetit, pa bërë zhvarrimin që u kërkua me protesta prej familjarëve të viktimave”. Përparim Halili shkruan gjithashtu se “dosjet e kampit të Tepelenës janë zhdukur qysh në korrik të vitit 1991”.
Unë kam shkruar shumë, por më kot, gjatë këtyre viteve për mospërballjen serioze me të kaluarën komuniste të klasës politike shqiptare të të ashtuquajturës periudhë post-komuniste, një fenomen ky që në mendjen e njerëzve normal është vështirë të kuptohet ose të pranohet në një shoqëri që e konsideron veten demokratike, anëtare e NATO-s dhe aspiruese për integrim të plotë euro-atlantik.Por, ajo që me të vërtetë prek thellë dhe ndez ndjenjat morale të njeriut është se, si edhe sot nostalgjikët e atij regjimi dhe të diktatorit, siç shkruan edhe “Piktori i Kampeve të Vdekjes”, “Të ngrenë lavde kriminelëve e xhelatëve dhe, aq më keq, atij lloj diktatori të paskrupullt e paranojak që e trajtoi popullin e vet si të ishte bagëti e jo qenie njerëzore”. Megjithëse e papranueshme, për këtë situatë të krijuar në Shqipëri, nuk është për t’u habitur kur të merret parasysh se si klasa politike, “majtas e djathtas”, e këtij çerek-shekulli post-komunizëm, po trajton sot ish-të përndjekurit politikë, duke i përjashtuar krejtësisht nga jeta politike e vendit, gjë që i bën të ndjehen si të huaj në vendin e vet. Ndërsa është i pa pranueshëm gjithashtu edhe refuzimi i tyre banal dhe i pa moralshëm për t’u përballur, njëherë e mirë, me të vërtetën e të kaluarës komuniste dhe me krimet e regjimit të Enver Hoxhës, ashtu siç kanë bërë vendet e tjera ish-komuniste të kontinentit evropian. Falë nderës Zotit që kombi shqiptar ka ende miq siç janë gjermanët, të cilët po ndihmojnë në zbardhjen e së vërtetës të historisë së krimeve të një sistemi totalitar e gjakatar. Falënderojmë Zotin gjithashtu edhe për piktorin Lekë Pervizi, i cili “rrnoi për me tregue” dhe që me vullnetin e tij të fortë dhe me ndjenjën e tij të thellë, kishte vendosur herët që e keqja të kundërshtohej dhe të luftohej me çdo mjet e mundësi, madje edhe në rrethanat e një kampi përqendrimi, siç ishte ai i Tepelenës. E falënderojmë Z. Pervizi edhe për “kokëfortësinë e mos-nënshtrimit” që ka treguar në kampin e përqendrimit që, edhe në kushte jashtëzakonisht të vështira i ka bërë dhe i ka ruajtur vizatimet – megjithëse jo të gjitha – nga jeta dhe të strukturave të kampit ku ka qëndruar e që sot i ka të botuara dhe na i sjellë si dokumentacion historik për brezat e sotëm dhe të ardhshëm. “E vërteta triumfon kur bëhen sakrifica dhe mundime për ta qitur në dritë të vërtetën”, ka thënë babai i kombit amerikan, Xhorxh Washingtoni. T’i jemi mirënjohës Lekë Pervizit që me botimin e këtyre vizatimeve nga jeta në kampin e terrorit në Tepelenë, hedh sado pak dritë mbi të vërtetën e krimeve që ndodhën në atë vend.
Shikoni mëposhtë skicat nga kampi i Tepelenës të piktorit Lek Pervizi.