Nga Beqir SINA – New York
OTAWA CANADA : 1 Korrik : Dita e Kanadasë (frëngjisht: Fête du Canada) është dita kombëtare e Kanadasë. Një festë federale statutore, feston përvjetorin e 1 korrikut 1867, që hyn në fuqi të Aktit të Kushtetutës, 1867 (më pas i quajtur Akti Britanik i Amerikës së Veriut, 1867), që bashkonte tre kolonitë e veçanta të Provincës së Kanadasë, Nova Scotia dhe New Brunswick në një dominim të vetëm brenda Perandorisë Britanike të quajtur Kanada.
Fillimisht e quajtur Dita Dominion (frëngjisht: Le Jour de la Confédération), kjo ditë pushimi u riemërua në vitin 1982, viti kur Akti i Kanadasë u miratua.
Festimet e Ditës së Kanadasë zhvillohen në të gjithë vendin, si dhe në vende të ndryshme anembanë botës, ku marrin pjesë kanadezët që jetojnë jashtë.
Megjithëse Kanadaja ka ekzistuar para 1867, brenda dy perandorive franceze dhe britanike, Dita e Kanadasë shpesh është quajtur jozyrtarisht si “ditëlindja e Kanadasë”, veçanërisht në shtypin popullor.
Megjithatë, termi “ditëlindje” mund të shihet si një thjeshtim i thjeshtësuar, pasi Dita e Kanadasë është përvjetori i vetëm një moment historik të rëndësishëm në rrugën e pavarësisë së plotë të vendit, përkatësisht bashkimin më 1 korrik 1867, të kolonive të Kanadasë, Nova Scotia dhe New Brunswick në një federatë më të gjerë britanike të katër provincave (kolonia e Kanadasë u nda në krahinat e Ontarios dhe Quebec pas Konfederatës). Edhe pse ende një koloni britanike.
Kanadaja fitoi një nivel të rritur të kontrollit politik dhe qeverisjen mbi çështjet e veta, parlamentin britanik dhe kabinetin që mbante kontrollin politik mbi fusha të caktuara, siç janë çështjet e jashtme, mbrojtja kombëtare dhe ndryshimet kushtetuese.
Kanadaja gradualisht fitoi pavarësi në rritje gjatë viteve, sidomos me miratimin e Statutit të Westminsterit në vitin 1931, derisa më në fund u bë plotësisht i pavarur me miratimin e Aktit të Kushtetutës së vitit 1982 i cili shërbeu për patriotizim të plotë të kushtetutës kanadeze.
Sipas Ligjit Federal për Festat, Dita e Kanadasë është përcaktuar më 1 korrik, përveç nëse kjo datë bie të dielën, me ç’rast 2 korriku është pushimi ligjor. Ngjarjet festive në përgjithësi vazhdojnë të zhvillohen më 1 korrik, edhe pse nuk është festë ligjore. Nëse bie të shtunën, çdo biznes normalisht i mbyllur atë ditë zakonisht do të kushtojë të hënën (3 korrik) si një ditë pushimi.
Aktivitetet “Dita e Kanadasë”
Aeroplanët e tipit “Snowbirds” në festimet e Ditës së Kanadasë shënojnë me fluturime spektakolare këtë ditë duke ngjyros qiellin kanadez me ngjyrën e kuqe dhe të bardhë të flamurit të saj, nëdrsa në qytetin më të madh të saj Toronto zhvillohen parada njerezit dalin në pikniqe massive familjare në mbrëmje hidhen tonelata fishkzjarre.
Shumica e komuniteteve në të gjithë vendin do të organizojnë festime të organizuara për Ditën e Kanadasë, përfshirë dy dekadat e fundit edhe shqiptarët e kanadasë, që janë rritur në numër , si zakonisht dalin në aktivite publike në natyrë, të tilla si paradë, karnavale, festivale, barbecues, shfaqje ajrore dhe detare, fishekzjarre dhe koncerte muzikore falas, si dhe ceremonitë e shtetësisë.
Nuk ka asnjë mënyrë standarde festimi për Ditën e Kanadasë; Jennifer Uells, një profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Oksfordit, ka thënë për këtë: “Dita e Kanadasë, si vendi, që është pafundësisht e decentralizuar. Nuk duket të jetë një recetë qendrore për mënyrën se si ta festojnë atë – në natyrën e federatës “. Megjithatë, vendi i festimeve është kryeqyteti kombëtar, Ottawa, Ontario, Tornto, ku koncerte të mëdha dhe shfaqje kulturore mbahen në Parlament Hill, me 19 guvernatoret e përgjithshëm dhe kryeministrin që zakonisht kryen funksione , edhe pse monarku ose një anëtar tjetër i Familjes Mbretërore mund të marrë pjesë ose të marrë vendin e guvernatorit të përgjithshëm.
Ngjarje pak më të vogla për këtë janë ato që mbahen në parqe të tjera rreth qytetit në Gatineau, Quebec, Calgary, e tjere.
Duke pasur parasysh natyrën federale të përvjetorit, festimi i Ditës së Kanadasë mund të jetë shkak I debateve të brendshme të “pavarësisë” së provincës së Kuebekit, ku pushimi është lënë në hije nga Festivali Kombëtar i Quebecit, më 24 qershor. Për shembull, qeveria federale financon ngjarjet e Ditës së Kanadasë në Portin e Vjetër të Montrealit – një zonë e drejtuar nga një korporatë federale Crown – ndërsa paradën e Festave Kombëtare është një përpjekje bazë që është përballur me presion që të pushojë madje edhe nga zyrtarët federalë.
Dita e Kanadasë po ashtu përkon me Ditën e Lëvizjes së Quebecit. Ligji që ndryshoi ditën e lëvizjes së provincës nga 1 maji deri më 1 korrik, u prezantua nga një anëtar federalist i Asamblesë Kombëtare të Quebecit, Jérôme Choquette, në vitin 1973, në mënyrë që të mos prekte fëmijët që ishin ende në shkollë në muajin maj.
Festimet jashtë Kanadasë
Në shehsin e famshëm “Trafalgar Square” gjatë Ditës së Kanadasë në Londër, Angli, britanikët dhe emigrantët kanadezë shpesh organizojnë aktivitete të Ditës së Kanadasë në zonën e tyre lokale në ose afër datës së festës.
Shembujt përfshijnë Kanadanë dhe në një festë vjetore që zhvillohet më 30 qershor në Hong Kong, në Lan Kwai Fong, ku ka një pjesëmarrje prej mijra vetesh.
Festimi I Ditës së Kanadasë shënohet edhe në vende të ndryshme të botës ku forcat kanadeze në baza e tyre multinacionale në Kosovë, Afganistan, dhe në Meksikë, në Legjionin Kanadez Mbretëror në Chapala, dhe në Klubin Kanadez në Ajijic.
Në Kinë, festimet e Ditës së Kanadasë mbahen në Beach Bund nga Dhoma Kanadeze e Tregtisë në Shangai dhe në Shkollën Ndërkombëtare Kanadeze në Pekin nga Këshilli i Biznesit të Kanadasë të Kinës.
Flamuri i Kanadasë
Flamuri kombëtar i Kanadasë, shpesh i njohur me emrin “Gjethi i Panjes”, dhe l’Unifolié, është një flamur i kuq me një katror të bardhë në mes, dhe në qendër ka një gjeth panje në mes. Adoptimi i tij më 1965 shënoi herën e parë që një flamur kombëtar u adoptua zyrtarisht dhe zëvendësoi Flamurin e Unionit.
Më 1964, Kryeministri i Kanadasë Lester B. Pearson caktoi një komitet që të zgjidhte çështjen e flamurit (në atë kohë Kanada përdorte Flamurin e Unionit ), duke filluar një debat të gjërë për ndryshimin e flamurit.
Nga tri zgjidhje, dizajni me gjethin e panjes nga George F. G. Stanley u zgjodh. Flamuri pati paraqitjen e parë më 15 shkurt, 1965; kjo ditë sot festohet çdo vit si Dita Kombëtare E Flamurit të Kanadasë
Kanadaja është një shtet në kontinentin e Amerikës Veriore.
Ndërsa traditat e aborigjenëve ishte që banorët e hershëm kishin trashëguar pjesë te Kanada-së që nga agu i kohës, studimet e arkeologjistëve tregojnë prezencen njerëzore në veri Yukon rreth 26.000 vjet më parë, dhe në jug të Ontario rreth 9.500 vjet më para.
Evropianët e parë erdhën kur Vikingët u vendosën përkohësisht në L’Anse aux Meadows pas vdekjes së Krishtit.
Evropianët e ardhshëm që eksploruan bregdetin e Kanada-së Atlantike ishin John Cabot në 1497 dhe Martin Frobisher në 1576 nga Anglia, dhe Jacques Cartier në 1534 dhe Samuel de Champlain në 1603 nga Franca.
Ligjet e para të përhershme europiane u themeluan nga francezët në Port Royal ne 1605 dhe Kebek në 1608, dhe nga britaniket në Newfoundland rreth 1610.
Eksploruesit europian sollën sëmundjet europiane, të cilat u përhapën në mënyrë të shpejtë midis aborigjenëve, gjë e cila solli uljen e popullsisë aborigjene.
Politika
Kanadaja ka një formë qeverisjeje „Republike Federale“. Shteti eshte i perbere nga disa shtete te tjera me te vogla. Ka dhomen e Senatit dhe parlamentin. Presidenti zgjidhet nga populli. Qendra politike e saj ështe Ottawa.
Gjeografia
Kanadaja, së bashku me Alaskën, zënë pjesën veriore të Amerikës së Veriut dhe pas Rusisë, është vendi më i madh në botë për nga sipërfaqja. Në jug dhe në veriperëndim kufizohet me SHBA dhe në tri anë laget nga deti: oqeani Paqësor në perëndim, oqeani i Ngrirë Arktik në veri dhe oqeani Atlantik në lindje.
Territori i Kanadasë mund të ndahet në tri zona. Në verilindje gjejmë zonën me male të vjetër, të sheshuar nga erozioni, e cila quhet “Mburojë Kanadeze”. Në zonën qendrore, përreth gjirit të Hudsonit, shtrihet zona e sheshtë e Ultësirave Qendrore. Në perëndim ngrihen vargmalet e Brigjeve dhe malet Shkëmborë.
Kanadaja është e rrethuar nga ishuj të shumtë, sidomos në veri të vendit, që shtyhen deri pranë Polit të Veriut. Në lindje, në Atlantik, ndodhet ishulli më i madh: ishulli Toka e Veriut. Në perëndim brigjet janë shkëmbore, me fjorde të thellë.
Lumenj të shumtë e përshkojnë Kanadanë, shumica derdhen në veri dhe janë të ngrirë në shumicën e kohës. San Lorenci buron nga liqeni Ontario dhe derdhet në Atlantik. Ky lumë lidh oqeanin me pesë Liqenet e Mëdhenj.
Në Kanada në veri ndodhen plot 250.000 liqene. Më kryesorët janë: Liqeni i Sipërm, Huron, Eire, Miçigan dhe Ontario, që përbëjnë, në jug, një pjesë të kufirit me SHBA.
Kanadaja ka klimë të ftohtë dhe mbulohet nga pyjet. Më të përhapur janë pisha e bardhë dhe sidomos, panja e sheqerit, simbol i njohur i vendit: gjethja e saj është edhe në flamurin kanadez.
Ultësira Qendrore përbëhen nga prerí të gjera.
Sot Kanadaja është një ndër shtatë vendet më të industrializuara të botës. Zhvillimi i saj ekonomik i përket kohëve të vona dhe ka ndodhur në sajë të lidhjeve të ngushta me ekonominë e SHBA. Në Kanada u zgjerua sektori industrial (siderurgji dhe metalurgji) dhe industria minerare. Nëntoka e Kanadasë është e pasur me ar, argjend, hekur, nikel, amiant, uranium dhe burime energjetike (qymyr, gaz natyror dhe naftë).
Sektori industrial i teknologjisë së lartë (informatika, elektronika, bioteknologjitë, telekomunikacioni) dhe përpunimi i drurit ka bërë përparime të mëdha. Kanadaja prodhon 30 % të letrës që përdorin gazetat në të gjithë botën. Vetëm një pjesë fare e vogël e tokës (rreth 10 %) përdoret nga bujqësia. Mbillet gruri (prodhues kryesor në botë), elbi dhe tërshëra.
Kanadaja, Meksika dhe SHBA kanë krijuar NAFTA-n (North American Free Trade Agreement), një bashkim që i ka forcuar marrëdhëniet e tyre tregtare.
Demografia
Kanadaja banohet thuajse tërësisht nga popullsia e bardhë, e formuar nga pasardhësit e kolonizatorëve evropianë. Sot, mbi 60 % e popullsisë flet anglisht, rreth 24 % frëngjisht (Kubek). Grupe të tjera përbëhen nga italianë, gjermanë dhe holandezë. Kohët e fundit janë shpërngulur edhe shumë shqiptarë( megjithëse jo zyrtarisht por mendohet të jenë afro 70 mijë shqiptar).
Niveli i jetesës së kanadezëve është shumë i lartë dhe janë mjaft të zhvilluara shërbimet sociale.
Popullsia e dikurshme vendase, lëkurëkuqtë dhe eskimezët, jetojnë të mënjanuar dhe përbëjnë 0,5 milionë banorë. Rajoni lindor, sidomos zona e Liqeneve të Mëdhenj në kufi me SHBA është pjesa më e populluar e Kanadasë, ku ndodhen edhe qytetet më të rëndësishme.
Në pjesën tjetër të vendit, zona të gjera janë pak të ose aspak të populluara.
Qyetet kryesore janë: Otava (900.000 banorë) kryeqyteti federal, Montreal (1.700.000 banorë), Toronto (2.700.000 banorë) dhe Vankuver (600.000 banorë).
Kultura
Kanada është një vend mërgimtarësh (emigrantëve) dhe kultura e saj është një mikro mozaik i kulturës botërore. Në këtë mozaik kanadez edhe kultura e krijuar mbi themelet shqiptare ka arritur të zhvillohet në një shkallë organizimi shoqërorë në bashkësi kulturore. Për zhvillimin e më tutjeshëm të kësaj kultre përkujdesen organizata e bashkësi të ndryshme shoqërore shqiptare dhe kandeze që në gjirin e vetë kanë shqiptarë dhe fëmijt e tyre me shtetësi kanadeze dhe pjestarë tjerë të kësaj shtetësie.
Si elemente të kësaj kulture është edhe shkolla shqipe Nënë Tereza në Montreal, themelar më 19 janar 2002 nga Bashkësia Shqiptare e Kubekut ne Montreal
• Gjuha
Kanadaja ka dy gjuhë zyrtare, anglishten dhe frengjishten, prej 59,7 % dhe 23,2 % e popullsisë perkatësisht. Kjo e bën Kanadanë një shtet bilingual.
• Himni kanadez :
O Kanada! Shtëpia jonë dhe toka native! Dashuri e vërtetë patriote në të gjithë bijtë e tu komando.
Me zemra të ndezura të shohim ty të rritur, Veriu i vërtetë i fortë dhe i lirë!
Nga larg dhe e gjatë, O Kanada, ne qëndrojmë në roje për ty.
Zot mbaje tokën tonë të lavdishme dhe të lirë! O Kanada ne qëndrojmë në roje për ty.
O Kanada ne qëndrojmë në roje për ty.