Studentët shqiptarë veçanërisht vlerësojnë një qasje demokratike në tregun e punës, ata nga Republika Çeke dhe Kroacia shumë më pak. Hungarezët e anketuar vlerësojnë shkathtësitë teknike të avancuara (të zgjedhura nga 55 për qind në krahasim me 18 për qind në të gjithë grupin).
Kroatët, çekët dhe polakët janë veçanërisht të prirur të kenë liderë karizmatik, por shqiptarët, hungarezët, serbët dhe lituanezët priren të mos bien dakord me këtë. Pikëpamja mbizotëruese është se një udhëheqës duhet të jetë gjithnjë strategjik, të jetë disi demokratik dhe jo autokratik, të jetë frymëzues dhe të mbështesin idetë e reja.
Një tjetër pikë ku studentët shqiptarë ndryshojnë nga bashkë-moshatarët e tyre në vendet e tjera të anketuara është të pritshmëritë për pagë më të ulët sa i përket punës së tyre të parë. Këto të dhëna dalin nga një studim i fundit i viti 2018 zhvilluar nga Deloitte, për vendet e Europës Qendrore.
Specifikat për Shqipërinë:
Hapat e parë në Shqipëri
Të rinjtë shqiptarë (të moshës nga 18 deri në 30 vjeç) duan të gjejnë punë që është në përputhje me fushën e tyre të studimit – më shumë se 59 për qind e të anketuarve tashmë kanë disa përvojë në një punë ose stazh që përmbush këto kritere, thuhet në raportin e Deloitte. Në krahasim me anketën e mëparshme të 2015, rezulton se shqiptarët e rinj të kësaj grupmoshe po investojnë më shumë në vullnetarizëm dhe eksperiencat sezonale të punës duke numëruar respektivisht 40 për qind dhe 39 për qind e të anketuarve. Ndër atributet më të vlefshme personale janë mendimi analitik, puna ekipore, komunikimi, aftësia për të mësuar gjëra të reja dhe vetë-organizimi.
Ky theksim në këto karakteristika e bën forcën e re të punës në Shqipëri të përshtatet mirë për t’u bërë punonjësit e së ardhmes: ata janë socialisht të vetëdijshëm, me rezultate të orientuara dhe në favor të punës bashkëpunuese.
Ata janë gjithashtu të hapur për aftësi të reja dhe trajnim, një veçori gjithnjë e më e rëndësishme në një botë ku të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe ri-mësimi i vazhdueshëm po bëhet një domosdoshmëri. Ngjashëm me sondazhin e 2015, vlerat më të rëndësishme për të rinjtë shqiptarë janë familja, shëndeti, puna profesionale, arsimi dhe një jetë e ndershme.
Në përgjithësi, lidershipi lidhet kryesisht me të menduarit strategjik, duke marrë një qasje demokratike ndaj menaxhimit, duke u fokusuar tek zhvillimi dhe posedimi i një të menduari strategjik në tendencat e ardhshme. Theksi i të anketuarve shqiptarë mbi këta faktorë, sipas raportit, sugjeron se ata janë të informuar mirë për praktikat më të mira në udhëheqjen e biznesit dhe kanë pritshmëri reale rreth tregut të punës.
Të rinjtë shqiptarë jo vetëm që e pranojnë ndryshimin e natyrës së udhëheqjes, ata gjithashtu e shohin atë në një dimension modern, të përditësuar herë pas here. Përveç kësaj, ata besojnë se posedimi i një udhëheqësi të tillë me cilësi të tilla është më e rëndësishme se sa rezultatet financiare. Gjithashtu duhet të theksohet se të anketuarit besojnë se shumica e liderve ideal duhet të ketë prioritete urgjente strategjike dhe jo taktike – ato duhet të sigurojnë të ardhmen afatgjatë të organizimit dhe të një ndikimi të zgjatur pozitiv ndaj klientëve. Prioritetet e konsideruara si më pak të rëndësishme janë takimet afatshkurtra, qëllimet financiare dhe të ardhurat personale të liderëve.
Të rinjtë shqiptarë priren të marrin një qasje realiste ndaj planeve të karrierës nga një fazë e hershme, me 54.8 për qind të femrave dhe 47.9 për qind e meshkujve duke u konsideruar si ekspertë. Vetëm 16.2 për qind e femrave dhe 25.2 për qind e meshkujve zgjedhin një karrierë kyçe të menaxhimit. Ambicia dukshëm zvogëlohet me moshën, pasi të anketuarit më të rinj (18-22 vjeç) janë më ambicioze – 18.7 për qind thanë se dëshirojnë të zënë vende menaxheriale, më shumë se grupmoshat e tjera.
Sipërmarrja
Vetëpunësimi në përgjithësi shihet si i dobishëm nga të rinjtë sa i përket në formën e përvojës. Ato që u përgjigjën për vlerën e vetëpunësimit ishin të lidhur fort me tiparet prej sipërmarrësi/sipërmarrëse. Kjo është veçanërisht e dukshme kur bëhet fjalë për meshkujt, me 34.7 për qind që mbajnë mendimin se vetëpunësimi është ‘i dobishëm’ dhe 38 për qind duke deklaruar se është ‘shumë i dobishëm’.
Të gjithë të anketuarit e pranojnë se iniciativa dhe sipërmarrja janë tipare të rëndësishme, si në rang vendor dhe në një nivel rajonal. Sa i përket shpërndarjes së fuqisë punëtore sipas aktivitetit, siç është raportuar nga INSTAT në vitin 2016, ka pasur një rritje në numrin e popullsisë së vetëpunësuar: 25 për qind e meshkujve
dhe 12 për qind e grave, e cila konfirmon edhe shifrat e raportit të Deloitte. (12,8 për qind e të anketuarve duan të punojnë në bizneset e tyre, renditen si opsioni i dytë pas punës në kompani ndërkombëtare).
Pritshmëritë për pagat
Pritshmëritë janë të ndryshme sa i përket të anketuarve për punën e tyre të parë: 17.1 për qind presin që të paguhen midis (lekë) 35,000 dhe 45,000 neto; 17.6 për qind presin midis 45,000 dhe 55,000 lekë; 11.5 për qind presin midis 55,000 dhe 65,000 lekë; dhe 17.6 për qind presin mes 65.000 dhe 100.000 lekë. Të tilla pritshmëri të larta mendohet se burojnë nga konfuzioni, mungesa e informacionit të duhur ose ndryshueshmërisë së pagesës në profesione të ndryshme.
Kjo pikë e fundit mund të jetë një faktor, duke marrë parasysh një tjetër gjetje e këtij raporti: pikërisht, se të rinjtë kryesisht kërkojnë punë në fusha të përafërta me ato fusha të ekspertizës që ata kanë fituar përmes arsimit. Për sa kohë që përqendrohen në gjetjen e një pune që i përshtatet atyre dhe fushën e tyre të studimit, shpërblimi mund të jetë diçka që ata nuk mund të vendosin vetë. Në vend të kësaj, ajo mund të përcaktohet me marrëveshje ose nga faktorë të tjerë të jashtëm. Në përgjithësi, megjithatë, pritjet mesatare të të anketuarve shqiptarë janë relativisht realiste – paga mesatare shqiptare ishte 45,845 lekë bruto në fund të vitit 2016, sipas INSTAT.
Mobiliteti: Puna jashtë vendit është një mundësi
Të rinjtë në Shqipëri do të ishin të lumtur të kërkojnë mundësi punësimi jashtë vendit. Kjo është e kuptueshme, pasi Shqipëria është relativisht vend i vogël me qendra të kufizuara ekonomike dhe industriale zhvillimi. Kjo do të thotë se shumica e njerëzve janë të vendosur në Tiranë. Gratë janë paksa më skeptikë sesa meshkujt sa i përket lëvizjes jashtë vendit (92.5 për qind thanë ‘patjetër po’, ‘po’ ose ‘jo’ krahasuar me 95 për qind të meshkujve)
Diversiteti
Të rinjtë e Shqipërisë kërkojnë diversitet, me më shumë se 95 për qind e femrave dhe 93 përqind e meshkujve që dëshirojnë të përjetojnë një mjedis pune që përfshin diversitetin në moshë, gjini dhe kombësi. Duhet të theksohet se ka pranim të gjerë të të moshuarve, duke treguar se boshllëqet e gjeneratave nuk konsiderohen të jetë një çështje problematike: më shumë se 78 për qind e të rinjve nuk kanë vështirësi në gjetjen e një gjuhe të përbashkët me punonjësit më të vjetër. Mjaft e kundërta, kolegët e moshuar njihen si bërës një kontribut të vlefshëm për zhvillimin e tyre profesional.